Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

Ma’noviy qism orqali tushuntirish.
Iyeroglifning ma’noviy qismining 
ma’no ifodalovchi funksiyasi va o‘ziga xosligi orqali iyeroglifni
tushuntirish.Iyeroglifning ma’noviy qismi ma’no ifodalash funksiyasiga ega. 
U ko‘proq bir turdagi predmatlarni ifodalaydi.O‘xshash ma’noviy qismga 
ega iyerogliflar umumiy ma’noviy kategoriyaga ega. Grafemaning ma’noviy 
belgisini tahlil qilish orqali o‘quvchilarni ieroglif ma’nosini tushunishga yana 
bir qadam yaqinlashtirish, shu bilan birga iyeroglifning shaklini tanishi, 
tuzilishini tushunishiga yetarlicha ta’sir qilishi mumkin. Misol uchun, “
海
” 
ieroglifini o‘rgatayotganda, chap tarafida “
氵
”
，
u “
水
” iyeroglifi 
o‘zgarishidan kelib chiqqan, u bir ma’noviy qismdir, “
氵
” qismi bor 

---

98 
iyerogliflarning ko‘pi suv bilan bog‘liqdir. Bu paytda o‘quvchilar 
ilgario‘rgangan uch tomchi suv kalitili iyerogliflarni eslatish va to‘ldirish 
mumkin. 
Bunday metodlarni yana bir yaxshi tomoni shundaki, yangi so‘zlar shu 
tarzda tushuntirilsa, darsda faol bo‘lmagan, eng passiv o‘quvchilarni ham 
darsga jalb qilishimiz va ularni qiziqtirishimiz mumkin. 
Tajribalarimiz va kuzatuvlarimiz asosida to‘plagan quyidagi taklif, 
tavsiya va xulosalarimizni aytsak: 
1. 
Yangi so‘zlar, albatta, doskada yozib ko‘rsatilishi shart. Xitoy tili 
darslarida doska va bo‘rning o‘rni beqiyos. Ularni fan texnikaning eng 
rivojlangan ko‘rinishlari, kompyuter, proektor, elektron doskalar bilan 
almashtirib bo‘lmaydi aslo. Bu bosqichda yangi so‘z o‘zi pingyinsiz yoziladi. 
Bilganlar o‘qiydi. Bilmaganlarga esa yuqorida aytib o‘tilgan 5 ta metoddan 
biri orqali tushuntirish boshlanadi. 
2. 
Yangi so‘zlarni, avvalo, o‘qituvchi o‘qib berishi shart. Bunda 
ohanglar tizimiga alohida e’ribor beriladi. Keyingi bosqichda o‘quvchilar 
birgalikda, keyin esa ketma -ket, birin -ketin o‘qiydilar. 
3. 
Yangi so‘zlarni o‘qituvchi aytadi, talabalar esa mazkur so‘zlar bilan 
so‘z birikmalari yasaydilar. Masalan: “ 
师
: 
看
(kan) . 
生
: 
看朋友、看亲戚、
看病人、看病、看小说、看电影、看报纸、看杂志、看热闹、看情况
”
4. 
Proektor orqali yangi so‘zlar doskada ko‘rsatilsa, avvalo pingyin 
bilan, keyin esa pingyinni olib tashlab (maxsus dasturda bu holatni qilsa 
bo‘ladi) o‘qiladi. Bu yangi so‘zlarni eslab qolishni kuchaytiradi.
5. 
Gaplar yoziladi. Unda uchragan yangi so‘zlar ajratib olinadi. 
O‘quvchilar o‘zlari bu so‘zlarni tahlil qiladilar. So‘zlarni joylashuv o‘rniga 
qarab qaysi so‘z turkumiga xos ekanligi aniqlaydilar. 
6. 
Darsda o‘qituvchi tomonidan yangi so‘zlarning sinonim va 
antonimlarini topish, ularni kalitlarga ajratish, ularning tarkibidagi imlo 
chiziqlar sonini sanash tavsiya qilinadi. 
7. 
Yangi so‘zlar ishtirokida gaplar tuzish vazifasi qo‘yiladi. Tuzilgan 
gaplarni boshqa o‘quvchiga tarjima qildirish, xatosi bo‘lsa, avval 
o‘quvchilardan xatolarni tuzatishni so‘rash va oxirida o‘qituvchidan xulosa 
qilish tavsiya etiladi.
Xulosa qilsak, bunday tavsiya va metodlar juda ko‘p. Lekin o‘qituvchi 
bular ichida o‘z guruhi talabalari saviyasiga mosini tanlashi va darslarda 
ulardan imkon qadar ko‘prok foydalanishga odatlanmog‘i kerak.