B. T. Toshmuhamedov

geometrik gradiyent 
deyiladi.
Yerning turli nuqtalarida ichki haroratning ko'tarishi h ar xil 
bo'ladi. Gutenberg hisobiga ko‘ra (max.) geotermik bosqich 137,8 
m. AQSH ning Alabama shtatida m inim al geometrik bosqich 6,7 
m, O rion shtatida kuzatilgan. Yerning yadrosida h aro rat 20 
m ingdan yuqori bo'lm asa kerak deb hisoblanadi.
Yerning ichidan chiqayotgan energiya Quyoshdan kelayotgan 
energiyadan bir necha ming marotaba kam bo'lishiga qaramasdan, 
u Yerning ichki haroratini saqlab turar ekan. Tomson hisobiga 
ko‘ra agarda Yerning harorati to ‘ldirilm aganda u 4 mln. yilda 
so‘nib qolishi kerak ekan.
Yer sharining va Yer p o ‘sting fizik xususiyatlari bilan bir 
qatorda uning kimyoviy tarkibi ham katta ahamiyatga egadir. 
Yerning kimyoviy tarkibini bilish uchun uni kimyoviy jihatdan 
analiz qilinadi. Buning uchun Yer po'sti tashkil etgan jinslardan 
nam una olib tekshiriladi. Hoziigi vaqtda Yerning 16-20 km. gacha 
boMgan q a tla m in i te k sh irish m u m k in , u n d a n ch u q u rd ag i 
qatlamlarning tarkibi taxm inan, lekin juda m uhim , ular geofizik 
usullarga asoslanib aniqlanadi.
Yer sharinig ustki qismi havo va suv qobig‘i bilan o ‘ralgan 
bo ‘lib og‘irligi jihatidan bu ikkala qobiq Yer massasining 6,04 % 
ni tashkil etadi. Yer massasining 93,06% esa har xil jinslardan 
iborat. U m um an yer qobiqining kimyoviy tarkibini birinchi marta 
olim lardan F .U . Klark va V.I. V ernadskiy, A.E. F ersm an,
, Д
1.6. Yer po‘stining kimyoviy tarkibi
57

---

V.M. Goldshmidt, P.N. Chervinskiy, va boshqalar aniqlab bergan. 
Ular ilmiy adabiyotlardan foydalanib va 5000-6000 ga yaqin turli 
tog' jinslarini kimyoviy jihatdan analiz qilib, Yer qobig‘ining 
o'rtacha kimyoviy tarkibini aniqlaganlar. Meteoritlarning kimyoviy 
tarkibi Yer p o ‘sting kimyoviy tarkibiga juda o ‘xshashdir. Bu hoi 
Quyosh sistemasidagi osm on jismlarining kimyoviy tarkibi bir- 
biriga o ‘xshashligini ko'rsatadi.