K. Sh. Baltayeva, Sh. R. Aliyev

3. Muhim antibiotiklar va ularning mikrobga qarshi me-
xanizmi.
I. Bakteriyaning hujayra devor komponentlari sintezini to‗suvchi 
antibiotiklar: 
1. Penitsillinlar—tibbiyot amaliyotida ilk bor qo‗llanilgan, uni 
Penicillium turkumiga kiruvchi zamburug‗lar ishlab chiqaradi. 
Tibbiyotda tabiiy va yarim sun‘iy penitsillinlardan foydalaniladi.
a) 
tabiiy 
penitsilinlarga: 
benzilpenitsillin, 
bitsillin 
va 
fenoksimetilpenitsillin kiradi. Tabiiy penitsillinlar tor ta‘sir doirali 
antibiotiklar bo‗lib, bekterial B-laktamaza me‘daning kislotali muhiti 
ta‘sirga sezuvchandir; 

---

261 
b) yarim sun‘iy penitsillinlarga biologik va kimyoviy yo‗llari bilan 
olinadigan har xil moddalar kiradi; 
d) murakkab penitsillinlar tarkibiga penitsillin halqasi bilan birga 
klavulan kislotasi va sulbaktam moddalar ham kiradi. Penitsilinlar odam 
hujayralariga ta‘sir ko‗rsatmaydi, chunki uning tarkibida peptidoglikan 
moddasi yo‗q. 
2. Sefalosporinlar molekulasi 6-aminopenitsillin kislotasi 6-APKva 
B-laktam halqadan tashkil topgan. Sefalosporinning antibakterial ta‘sir 
mexenizmi penitsillinga o‗xshash.
3. Boshqa B-laktam antibiotiklar. Bu guruhga monobaktamlar, 
karbapenemlar kiradi. Ular bakteriyalarning hulayra devoir sinteziga 
ta‘sir ko‗rsatadi. 
4. Batsitratsinlar peptid antibiotiklari bo‗lib, asosan, 
Bacillus 
subtilis
va 
B.Licheniformis
spora hosil qilishdan oldin ajratib chiqaradi. 
Tibbiyot amaliyotida batsitratsin A qo‗llaniladi. Antimikrob ta‘sirga ega. 
5. Vankomitsin- glikopeptiddan tashkil topgan, 
Streptomyces
ning 
har xil turlari ishlab chiqaradi. Hujayra devoridagi peptidoglikan 
sintezini to‗xtatib qo‗yadi, ko‗pgina grammusbat bakteriyalarga 
antimikrob ta‘sir ko‗rsatadi. 
6. Sikloserin- bu moddani ham 
Streptomyces
ning har xil turlari 
ajratib chiqaradi. Ba‘zi grammusbat va grammanfiy bakteriyalarga 
bakteriostatik ta‘sir ko‗rsatadi. 
II. Mikroorganizmlarning sitoplazmatik membranasi funksiyasini 
buzuvchi preparatlar. Bu guruhga: 
1. Polimiksinlar, bu antibiotiklarni 
Bacillus polymyxa
va boshqa 
ba‘zi bir bakteriyalar hosil qiladi. Bu guruhga polimiksin M, polimiksin 
B kirib bir-biridan farmokologik xususiyatlari bo‗yicha farq qiladi. 
2. 
Polienli 
antibiotiklar-nistatin, 
levirin, 
amfoteritsin 
B 
aktinomitsetlarning 
Streptomyces
turi ishlab chiqaradi. 
3. Gramitsidlar polipeptidlar bo‗lib 
Bacillus brevis
ishlab chiqaradi. 
Grammusbat kokklar va batsillalarga nisbatan bakteriostatik ta‘sirga ega.
III. Bakteriya hujayrasi ribosomasida oqsil sintezini to‗suvchi 
antibiotiklar. Bu guruhga aminoglikozid, tetratsiklin, levomitsitin, 
makrolid, azalid, linkozalid guruhlari kiradi. 
1. Aminoglikozidlarning 50 dan ortiq turi aniqlangan. Bu moddalar 
3 avlodga bo‗linadi: 1-avlodga streptomitsin, kanamitsin, monomitsin, 
neomitsin; 2-avlodga gentamitsin; 3-avlodga sizomitsin, tobramitsin, 
amikatsin, netilmitsin, didezoksikanamitsin B kiradi. 

---

262 
Bu antibiotiklarning ijobiy ta‘siri bilan birga nohush, ya‘ni neyro- 
va nefrotoksik ta‘siri ham bor. Masalan, streptomitsin eshitish a‘zolariga 
nohush ta‘sir ko‗rsatadi. 
2.Tetratsiklin guruhiga mansub antibiotiklar keng ta‘sir doirasiga 
ega bo‗lib, bakteriostatik ta‘sir etadi. Uning salbiy ta‘siri esa 
disbakteriozga olib keladi. 
3.Levomitsetinni aktinomitsetning 
Streptomyces venezueae
turi 
ajratib chiqaradi. U grammanfiy anaerob va grammusbat bakteriyalarga, 
rikketsiyalarga, spiroxetalarga, xlamidiyalarga va boshqa mikroorga-
nizmlarga bekteriostatik ta‘sir etadi. 
4.Makrolidlar tabiiy va yarim sun‘iy guruhlarga bo‗linadi. Asosan 
penitsillin 
va 
tetratsiklinga 
chidamli 
bakteriyalar 
guruhlariga, 
rikketsiyalar, xlamidiyalarga bakteriostatik ta‘sir ko‗rsatadi. 
5.Azalidlar-bu guruhga azitromitsin kirib, keng ta‘sir doiraga ega. 
Fagotsitlar o‗rab olgan bakteriyalarga ta‘sir ko‗rsatadi. 
6.Linkozamidlar guruhiga linkomitsin kiradi, uni aktinomitset-
larning ba‘zi bir turlari ishlab chiqaradi. Patogen kokklar, bo‗g‗ma va 
kuydirgi bekteriyalari, ba‘zi bir anaerob jarohat infeksiyalariga 
bakteriostatik ta‘sir ko‗rsatadi. 
IV. RNK-polimerazani to‗suvchi antibiotiklar. Bu guruhga rifamit-
sinlar kiradi, uni 
Streptomyces mediterranei
ishlab chiqaradi. Rifa-
mitsinlar yarim sun‘iy o‗xshashi rifampitsin bo‗lib, keng antibekterial 
ta‘sir doirasiga ega. 
V.DNK replikatsiyasini to‗sib qo‗yuvchi antibiotiklar. Bu guruhga 
novobiotsin, mitomitsin C6, porfiromitsin va boshqa antibiotiklar kirib, 
bularni aktinomitsetlarning ba‘zi turlari ajratib chiqaradi. Novobiotsin 
DNK polimerazaga ta‘sir qilib, DNK sintezini buzadi. Bundan tashqari, 
RNK vabakteriya hujayra devorining sintezini ham to‗sib qo‗yadi.