K. Sh. Baltayeva, Sh. R. Aliyev

4. Mikroorganizmlarning kimyoviy preparatlarga chidaliligi va 
uni bartaraf qilish yo„llari. 
Tibbiyot amaliyotida antibiotiklar qo‗l-
lanila boshlangandan so‗ng antibiotikka chidamli bakteriyalar ham hosil 
bo‗la boshladi. Keyingi vaqtda dorilarga chidamli bakteriyalar soni 
oshib bormoqda. Antibiotiklarga chidamlilik faqat bakteriyalarda emas, 
balki boshqa mikroorganizmlar rikktsiyalar, xlamidiyalar, mikoplaz-
malar, achitqisimonda ham kuzatiladi. Antibiotiklar va boshqa kimyo-
terapevtik moddalarga mikroorganizmlarning rezistentlik mexanizmi. 
Bu mexanizm, asosan, quyidagilarga bog‗liq: a) faol antibiotiklarning 
nofaol shaklga fermntativ, inaktivatsiya va modifikatsiya yo‗li bilan 

---

263 
o‗tishi; b) ma‘lum bir kimyoterapevtik modda uchun hujayra devoir 
o‗tkazuvchanligining yo‗qolishi; c)bakteriya hujayrasidagi maxsus 
transport tizimining buzilishi; d) mikroorganizmlarga hayotiy zarur 
metabolitlar hosil bo‗lishini, dori bilan to‗silgan asosiy yo‗l o‗rniga 
alternative yo‗lga o‗tishi. 
Rezistentlik mexanizmi birlamchi va hayot davomida orttirilgan 
bo‗lishi mumkin. Birlamchi mexanizm shu dori ta‘siri uchun ―nishon‖ ning 
yo‗qligi bilan bog‗liq. Hayot davomida orttirilgan rezistentlik mexanizmi 
modifikatsiya, mutatsiya, rekombinatsiya natijasida ―nishon‖ning 
o‗zgarishiga bog‗liq. Beta-laktam antibiotiklarga nisbatan rezistentlikgining 
biokimyoviy mexanizmi har xil. Bular beta-laktamazalar sintezi, penitsillin 
bog‗lovchi oqsillar va ―nishon‖larning o‗zgarishiga bog‗liq bo‗ladi. 
Umuman olganda rezistentlik kelib chiqishi antibiotikning kimyoviy 
tuzilishiga va bakteriyalarning xususiyatlariga bog‗liq. 
Bakteriyalarning antibiotikka rezistentligi kelib chiqishiga ko‗pgina 
omillar, masalan, ba‘zi bir yuqumli kasalliklarning oldini olish yoki 
davolash maqsadida belgilangan miqdordan kamroq dozada va vaqtda 
nazoratsiz holda qo‗llanilishi yoki qo‗llanishdan oldin mikroor-
ganizmlarning antibiotiklarga sezuvchanligi aniqlanmasligi sabab 
bo‗ladi.
Kimyoviy moddalarga chidamli bakteriyalarga qarshi kurashish 
uchun antibakterial ta‘sir mexanizmi farq qiladigan yangidan-yangi 
kimyoterapevtik dorilarni ishlab chiqarish, shuningdek, bakteriya 
fermentlariga chidamli bo‗lgan faol guruh tutuvchi antibiotiklarni yoki 
bakteriya fermentlari faolligini susaytiruvchi omillarni kashf etish kabi 
choralar ko‗riladi. Ajratib olingan bakteriya shtammlarining antibiotikka 
sezuvchanligini iloji biricha aniqlash lozim. Tashqi muhitning dorilarga 
chidamli bakteriyalar bilan ifloslanishini har doim epidemiologik 
tekshirishdan o‗tkazish mihim ahamiyatga ega. Masalan, hozir 
kasalxona ichi infeksiyalariga kiruvchi, ko‗pgina antibiotiklarga 
chidamli patogen mikroorganizmlar butun dunyo mamlakatlarida katta 
muammoga aylanib bormoqda.