Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

 
Transport vositalarining izlari 
Transport izlari
deganda, asosan uning g‘ildiraklari-dan 
qoladigan izlar nazarda tutiladi. Transportning g‘ildiragidan qoladigan 
izlarning turlari yo‘l-ko‘chaning ustki qatlami-relefiga bog‘liq. 
YUmshoq, yarim yumshoq (loy, qor, nam tuproqli) qatlamlarda botiq 
izlar va qattiq (asfalt, tosh, beton-plitalar) qatlamlarda yuzaki izlar 
qoladi. Transport tormozlanganda yoki boshqa sabablar bilan sirg‘anish 
natijasida dinamik izlar hosil bo‘ladi. 
Avtotransport vositalaridan iz hosil bo‘lish mexanizmi o‘ziga xos 
xususiyatga ega. Avtotransport to‘g‘ri ketayotganda to‘rtta g‘ildirakdan 
to‘rtta iz qolmasdan faqat ikkita iz qoladi, chunki oldingi g‘ildirak 
izlarini orqadagi g‘ildirak izlari qoplaydi. Faqat burilish (qayrilish) 
joyida hamma g‘ildiraklardan iz qoladi. 
YUk tashuvchi motorollerning hamma g‘ildiragidan (ular to‘g‘ri 
yo‘ldan ketganda ham) iz qoladi, chunki ularning g‘ildiraklari ketma-ket 
o‘rnatilgan emas. Uch o‘qli transport vositalari burilish joyida oldingi va 
orqadagi g‘ildiraklaridan iz qoldiradi, chunki orqa g‘ildiraklar o‘rta 
g‘ildiraklarning ayni ustidan bosib o‘tib, bitta iz hosil qiladi. 

---

87 
Transport vositalarining qaysi guruhga mansubligini (turi, markasi, 
rusumi) 
pnevmatik 
shina 
izlariga 
qarab 
aniqlash 
mumkin. 
Protektorlarning tuzilishi, eni va tashqi diametri shina modelini 
aniqlashda asosiy ko‘rsatkich bo‘lib xizmat qiladi. 
Keyingi vaqtlarda avtotransport konstruksiyalari sonining tobora 
o‘sib borishi tufayli ularning qoldirgan iziga qarab qaysi guruhga 
mansubligini aniqlash ancha qiyinchilik tug‘dirishi mumkin. SHu 
sababli hodisa joyini ko‘zdan kechirishga zarur belgilarni to‘g‘ri va to‘la 
ifodalash uchun avtomobil texnikasi sohasida yaxshi bilimga ega 
bo‘lgan mutaxassislarni taklif etish maqsadga muvofiqdir. 
Fildirakli ot-arava transportlaridan qoladigan izlar g‘ildiraklarning 
soni, oralarining eni, diametri va boshqa belgilariga qarab aniqlanadi. 
Ot-arava transportlariga ishlatilayotgan shinalar, temir g‘ildiraklarning 
tuzilishi aniqlanib olinishi zarur. Bunday transportlarda pnevmatik 
shinalar, rezinadan qo‘yilgan g‘ildiraklar va temir g‘ildiraklar ishlatilishi 
mumkin. 
Transportlardan qoladigan izlar ko‘pincha statik izlarga yaqinroq 
bo‘ladi. Agar g‘ildiraklarning mayda tashqi qismlari izlarda yaxshi aks 
ettirilgan bo‘lsa, bu turdagi transportlarning izlarini identifikatsiya qilish 
mumkin. SHinalarning sirg‘anish natijasida hosil bo‘ladigan dinamik 
izlar elastik bo‘lganligi sababli mayda releflari iz qabul qilib oluvchi 
ob’ektlarda to‘la aks etmaydi. SHuning uchun bunday izlar 
identifikatsiya uchun yaroqsiz, lekin transport guruhini aniqlashga 
imkon beradi. 
Transport vositalaridan qoladigan izlardan nusxalar olish 
trasologiya ob’ektlarini ko‘zdan kechirish va qayd qilishning umumiy 
qoidalariga binoan amalga oshiriladi. Olinadigan nusxa juda katta bo‘lib 
ketmasligi uchun izlarga gips qo‘yishdan oldin bir necha bo‘lakka 
bo‘lib, keyin gips suyuqligi qo‘yilsa samarali natija beradi.