Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

 
 
Oyoq va poyabzal izlari 
 
Oyoq, poyabzal va paypoqlardan qolgan izlar hajmli va yuzaki 
ko‘rinishda bo‘ladi. Oyoqlardan qoladigan hajmli izlar ko‘proq 
identifikatsiya qilishga yaroqli bo‘ladi. Ular ko‘pincha bo‘sh tuproqda, 
qorda yoki nam qumlarda qolishi mumkin. Izlarni tekshirish faqat 
oyoqning katta-kichikligi yoki poyabzallarning shakli va o‘lchamini 
aniqlab qolmasdan, balki izlarda aks ettirilgan ba’zi o‘ziga xos 
xususiyatlarga qarab shaxsning aynan o‘zligini aniqlashga imkon 
bo‘ladi. Oyoq izlari asosan yurganda, sakraganda yoki chopganda hosil 
bo‘ladi. SHuning uchun ham ularning hosil bo‘lish mexanizmi odatda 
hosil bo‘ladigan statik izlardan birmuncha farq qiladi. 

---

81 
Tekshirish uchun yaroqli bo‘lgan dinamik izlar hodisa sodir 
bo‘lgan joylarda qolishi mumkin. CHunki poyabzallarning tagcharmi 
qattiq va yumshoq materiallardan qilinganligi uchun sirg‘anish 
natijasida qolgan izlarda ularning identifikatsiyaviy xususiyatlari yaxshi 
aks ettirilmaydi. Biroq, tagcharm va poyabzallarning poshna 
qismlarining sirg‘anishi natijasida izlarda poyabzalga qoqilgan mix va 
taqalardan izlar qolgan bo‘lsa, bunday vaqtlarda ob’ektlarni 
identifikatsiya qilish mumkin bo‘ladi.
Oyoq izlari yaqqol ko‘rinish xususiyatiga ega bo‘lganligi sababli 
ularni topish uchun maxsus usullarni qo‘llashga zarurat tug‘ilmaydi. 
YAlang oyoq izlarini qidirishda qo‘l izlarini topishda qanday usullar 
qo‘llansa, bunda ham xuddi shunday usullar qo‘llanadi, ya’ni turli 
yonboshdan yorug‘liklar berish yo‘li bilan yoki turli burchakdan ko‘rish 
usuli bilan topish mumkin. Yod bug‘i bilan changlantirish usuli va 
ningidrindan foydalanish ham izlarni topishda ijobiy natija berishi 
mumkin 
Poyabzallardan qolgan izlarga qarab ularning tagcharm qismining 
tuzilishi, poshnasi, tagcharmidagi alohida shakllar, yuzasining tuzilishi 
(silliq, kashtalik), shuningdek, tagcharmning poyabzalga tikilish usullari 
to‘g‘risida mulohaza yuritish mumkin. Bu belgilarning umumiy 
yig‘indisi poyabzalning o‘lchami to‘g‘risida aniq xulosa yuritish 
imkoniyatini beradi. 
YAlang oyoqdan qolgan izlarni tekshirish bilan uning shakli va 
razmeri, agar izda barmoq izlari ham aniq aks etgan bo‘lsa, ularning 
shakli va hajmi to‘g‘risida xulosa chiqazish imkoni tug‘iladi. SHu 
narsani nazarda tutmoq kerakki, harakat vaqtida barmoqlar bir muncha 
yoyilib ketadi va ularning aksi yurmasdan turgan vaqtda qoldirgan izga 
nisbatan uzunroq va enliroq bo‘ladi. 
YAlang oyoq izlarining uzunligi izning o‘qi bo‘ylab, tovondan to 
katta barmoq uchigacha bo‘lgan masofada o‘lchanadi. Oyoqning tovon 
va kaft qismlarining eni, ularning eng keng joyidan oyoq yuzasining eni 
va eng qisqa joyidan o‘lchanadi. 
Poyabzallardan qolgan izlarning uzunligini aniqlash uchun 
poyabzal tagcharmining eng chetidan to uchigacha o‘lchanadi. 
Tagcharm uzunligi, izning o‘qi bo‘ylab, tagcharm eni – eng keng 
joyidan, o‘rta qismi eng qisqa joyidan, poshna qismining eni eng keng 
joyidan va poshna qismining uzunligi iz o‘qi bo‘ylab o‘lchanadi. 
Hodisa joyida bir necha oyoq izlari topilgan taqdirda, ulardan 
bittasi o‘lchanib qolmasdan barchasi o‘lchanishi zarur. Bu erda izlar 

---

82 
“yo‘lka”si hosil bo‘ladi va ularni suratga olinib keyin masshtabli rejaga 
ko‘chiriladi. Yo‘lkalarning quyidagi o‘ziga xos elementlari: yurish 
yo‘nalishi, qadamning uzunligi va eni, tovonning burish burchagi 
bo‘ladi.
Hajmli oyoq izlaridan nusxalar olish uchun gipsdan foydalaniladi. 
Gips quruq va yaxshi birikadigan mayda bo‘lishi kerak. Gips bo‘tqasi 
tayyorlangandan keyin oyoq izlariga ikki xil usulda quyiladi. Birinchi 
quyilishda iz yarimgacha to‘ldirilib, ustidan gips nusxaning mustahkam 
va jipsligi uchun turli cho‘p yoki sim quyilib undan keyin ikkinchi marta 
gips quyilib iz to‘ldiriladi. SHuni nazarda tutmoq kerakki, gipsni izga 
quyishda izning chet qismlari ag‘anab tushib ketishi mumkin. SHuning 
uchun gips suyuqligini to‘g‘ridan-to‘g‘ri izga quymasdan chetroqdagi 
tuproq ustiga quyilsa, gips o‘zi sekin oqib izga tushadi, bu esa izning 
hamma qismlaridan to‘liq nusxa chiqishiga imkon yaratadi.
Agar izlar yumshoq ob’ektlarda bo‘lib, gips yaroqsiz holatga kelib 
qolish xavfi tug‘ilsa, bunday izlarga gips quyishdan avval 6 foizli spirtda 
suyultirilgan shellak qorishmasi (lak, surg‘ich, plastmassa), atseton (2,5 
foiz)da eritilgan sellyulloza yordamida izning yuz qismiga purkash yo‘li 
bilan qotirilib, keyin gipslik nusxa olinsa mustahkam chiqadi.
Tergov va ekspertiza amaliyotida yalang oyoq izlariga nisbatan 
poyabzal izlari ko‘proq uchrab turadi. Poyabzal izlari odatda yurish – 
harakat natijasida hosil bo‘ladi, bu vaqtda dinamik va inson tinch to‘xtab 
turgan joyida statik izlar qolishi mumkin. YUrish-qadam tashlash 
jarayonida poyabzaldan qisman statik va oyoqning harakati natijasida 
dinamik izlar hosil bo‘ladi. Oyoqlardan biri sudralish xususiyatiga ega 
bo‘lsa va harakat natijasida sirg‘anish yuz beradi, bunda poyabzal izlari 
sof dinamik xususiyatga ega bo‘ladi. Identifikatsiya uchun ko‘p hollarda 
statik izlarning botiq shakllari ahamiyatlidir. Bu izlarni kuzatish, 
o‘lchash, o‘rganish bilan poyabzalning (uni kiygan oyoqning) o‘lchami, 
Ma'lumot uchun! Poyabzalning o'lchamini topish uchun quyidagi talablar 
bajarilishi kerak: a) izning uzunligini o'lchash; b) topilgan sonni 10-15 
mm kamaytish; v) qolgan sonni 6,67ga taqsimlash. Masalan, izning 
uzunligi 280mm. 280-10=270; 270:6,67=40. Shunday qilib, iz qoldirgan 
poyabzal tahminan 40 o'lchamli deyish mumkin. Poyabzal iziga qarab 
kishining bo'yini tahminan topish mumkin. Kishi bo'yi poyabzal izidan 
6,7 barobar uzun bo'ladi.

---

83 
shakli, ya’ni qaysi guruhga mansubligi bilan bir qatorda iz qoldirgan 
poyabzalning aynanligini aniqlash mumkin. 
Poyabzalning yuzaki izlari bo‘yicha faqat umumiy xususiyat 
belgilarini kuzatish mumkin. Ba’zi hollarda izlar tekis joylar (parket, 
pol, linoleum, marmar, silliq plitkalar)da qolgandagina poyabzalning 
individual xususiyati aks etadi. Bunday holatlarda identifikatsiya 
o‘tkazish mumkin bo‘ladi. Dinamik izlar bo‘yicha ularning hosil bo‘lish 
mexanizmi va ob’ektning qaysi qismidan hosil bo‘lganligi aniqlanadi.
YAlang oyoq izlari kamroq uchrab tursada, ularning identifikatsiya 
nuqtai nazaridan ahamiyati kattadir. Odamning oyoq tavonida 
mikrorelef kashtalari mavjud bo‘lib ular ham individuallik xususiyatiga 
egadir. SHu bois, yalang oyoq izlari bo‘yicha uni qoldirgan muayyan 
shaxsning aynanligini belgilash mumkin. Insonning tovon terisidagi 
papillyar chiziqlar, teri tuzilishi (mikrorelefi) individual bo‘lib, umr 
bo‘yi o‘zgarmaydi. Bu holat bir qator ilmiy tadqiqot va kuzatuvlar 
asosida tasdiqlangan. YAlang oyoq izlari yumshoq va yarim yumshoq 
ob’ektlarda botiq holatlarda va tekis joylarda esa yuzaki shaklda qolishi 
mumkin. Ularni o‘lchash va ko‘chirib olish uchun qo‘l izlariga doir 
umumiy usullar tavsiya etiladi. YAlang oyoq izlarini o‘lchashda bosh 
tomondan (katta barmoqdan) tovonning sirtqi chetigacha uzunligi, kaft 
qismining markazi, oraliq chiziqcha chegarasigacha uzunligi va 
kengligi, tovon qismi ham uzunligiga va eniga o‘lchanadi. Bu umumiy 
guruhga mansubligini belgilaridir.