Loyiha O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

 
6-MAVZU. KRIMINALISTIK TRASOLOGIYA 
 

---

76 
Trasologiya tushunchasi, izlarning tasniflari. Qo‘l barmoq izlari. 
Oyoq va poyabzal izlari. Buzish qurollaridan qolgan izlar. Transport 
vositalarining izlari. Izlarni ko‘zdan kechirish va protsessual 
rasmiylashtirish. Trasologik ekspertiza hal qiladigan masalalar. 
Trasologiya tushunchasi va izlarning tasniflari 
 
Trasologiya so‘zi fransuzcha “la tras” - iz, grekcha “logos”-
ta’limot so‘zlarining birikuvidan hosil bo‘lib, “izlar haqidagi ta’limot” 
degan ma’noni anglatadi. Trasologiya jinoyatlarni fosh qilishda va unga 
qarshi kurashda qo‘llaniladigan kriminalistik texnikaning muhim 
sohalaridan biridir. 
Kriminalistikada izlar 
ikki guruhga
ajratiladi:
Hodisa yoki uning ayrim holatlari inson ongiga singib xotirasida 
saqlanadi va ma’lum vaqtlarda ma’lumot-axborot shaklida tiklanadi. Bu 
xildagi izlarni shartli ravishda 
xotiraviy izlar 
desa bo‘ladi. Izlarning bu 
turi sub’ektiv xarakterga ega bo‘lib insonning sezish, qabul qilish, 
tafakkur qilish, xotirasida mustahkam va uzoq muddatgacha saqlash 
qobiliyatiga, shuningdek, boshqa jismoniy va ruhiy xususiyatlariga 
bog‘liqdir. 
Moddiy izlar
– jinoiy hodisa bilan bog‘liq bo‘lgan turli harakatlar 
natijasida bir ob’ektdan ikkinchi ob’ektda uning ma’lum qismidan aksi, 
modda qoldig‘i yoki boshqa o‘zgarish alomatlari qoladi. Izni hosil 
qiluvchi ob’ekt izni o‘zida aks ettiruvchida faqat kontakt bo‘lgan tashqi 
tuzilishining biror qismidangina iz qoldiradi. SHu asosda iz hosil 
bo‘lishida ikki ob’ekt o‘zaro munosabatda bo‘lib, birinchisi izni hosil 
qiluvchi, ikkinchisi izni o‘zida aks ettiruvchi ob’ektlar guruhini tashkil 
qiladi. 
Izlarni hosil bo‘lish mexanizmi deyilganda, bir ob’ektning ikkinchi 
bir ob’ektda o‘z tasvirini qoldirish jarayonini tushunish kerak. Ular 
individualligi va o‘ziga xos xususiy belgilariga ega. Ana shu belgilar bir 
ob’ektning ikkinchi ob’ektga ta’siri natijasida iz hosil qiladi. 
E'tibor qiling! Izlar haqidagi ta'limot deganda, keng ma'noda jinoyat 
sodir qilish natijasida vujudga keladigan barcha o'zgarishlar 
to'g'risidagi bilimlarni tushunamiz. Izlar jinoyat sodir etilgan joyda, 
jinoyatchining badanida va kiyimida hosil bo'ladi.

---

77 
Jinoiy hodisa bilan bog‘liq bo‘lgan barcha izlar – qoldiq moddalar, 
turli o‘zgarishlar, ob’ektning bo‘laklari kabilarni o‘z ichiga oladi. Iz 
hosil qiluvchi predmet – buyumning tashqi individual tuzilishi aks 
etilgan izlargina trasologik tekshiruv predmeti bo‘laoladi. Bu masala 
trasologiyaning asosiy vazifasi bo‘lgan ob’ektlarning izlari asosida 
uning aynanligini yoki ma’lum bir guruh (tur)ga mansubligini aniqlash 
tushunchasidan kelib chiqadi. 
Trasologik izlarning tasnifi ularni hosil qiluvchi ob’ekt turlari 
bo‘yicha ham xilma-xildir. Odamning qo‘l, barmoq, yalang oyoq izlari, 
poyabzal izlari, ba’zan tish va lab izlari ham uchraydi. Jinoiy harakatni 
sodir etishda turli to‘siqlarni buzish uchun asbob-qurollar ishlatiladi, 
bularni