O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti “Himoyaga ruxsat etilsin”

3. Chizma geometriya. (
Oliy o‘quv yurtlari uchun darslik. Sh.Murodovning 
umumiy taxriri ostida. L.Hakimov, A.Xolmurzayev. Toshkent “Iqtisod-moliya” 
2008y-296b.) 
Mazkur o‘quv qo‘llanma O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus 
ta’lim vazirligi tomonidan oliy o‘quv yurtlari uchun tasdiqlangan “Chizma 
geometriya va muhandislik grafikasi” fani namunaviy dasturi asosida yozilgan.
Darslikda nuqta, to‘g‘ri chiziq va tekisliklarning to‘g‘ri burchakli 
proyeksiyalarini yasashning nazariy asoslari, shuningdek, egri chiziq va sirtlarning 
hosil bo‘lishi va chizmada tasvirlash usullari bayon etilgan. Geometrik 
shakllarning o‘zaro va proyeksiyalar tekisliklariga nisbatan vaziyatlari bilan 
bog‘liq pozitsion va metrik masalalarni yechish, sirtlarga urinma tekisliklar 
o‘tkazish, sirtlarning yoyilmalarini yasashga doir nazariy va amaliy masalalar 
hamda aksonometrik proyeksiyalar va ularni turli pozitsion masalalarni yechishda 
qo‘llash keng yoritilgan. Chizmalar oson o‘qilishini ta’minlash maqsadida rangli 
tasvirlarda berilgan.
Darslik oliy o‘quv yurtlari talabalariga mo‘ljallangan bo‘lib, undan loyiha- 
konstruktorlik tashkilotlari xodimlari ham foydalanishlari mumkin.

---

41 
Ushbu “Chizma geometriya” darsligi 2010-yil 30-noyabrda Oliy va o‘rta 
maxsus ta’lim vazirligining yilning eng yaxshi darsligiga beriladigan birinchi 
mukofotga sazovor bo‘ldi. 
7-rasm. 
O‘zbekiston Davlat Konservatoriyasida “Chizma geometriya” darsligini 
mukofotlash marosimidan.
4.Topografik chizmachilik.
(Oliy o‘quv yurtlari uchun darslik. Sh. Murodov, 
R.Ismatullayev, N.Toshimov, B.Siddiqov, O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta 
maxsus ta’lim vazirligi. T.: Cho‘lpon nomidagi nashriyot- matbaa ijodiy uyi, 2009-
160bet. )
Mazkur darslik O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta maxsus ta’lim 
vazirligi tomonidan pedagogik oliy o‘quv yurtlari talabalari uchun tasdiqlangan 
“Topografik chizmachilik” fani namunaviy dasturi asosida yozilgan. 
Darslikdagi topografiyaga oid chizmalarni tuzish to‘g‘ri burchakli 
proyeksiyalashning bo‘limlaridan biri bo‘lgan son belgili proyeksiyalar usulini 
qonun qoidalariga asoslangan.
Darslikda son belgili proyeksiyalarlar usulining nazariy asoslari: nuqta, to‘g‘ri 
chiziq, tekislik, sirtlarni tasvirlash, tegishli pozitsion va metrik masalalarni yechish 
hamda ularini amaliyotga tadbiq qilish bayon etilgan. Topografik xaritalar tuzish 
uchun tegishli ko‘rsatmalar berilgan.Har bir bobga talabalar olgan bilimlarini 
mustahkamlash maqsadida nazorat savollari ham kiritilgan. 

---

42 
Ushbu darslikdan qurilish va gidrotexnika inshootlari yo‘nalishidagi kasb-
hunar kollejlari talabalari bilan birga loyihalash instituti xodimlari ham 
foydalanishlari mumkin.Darslik Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat pedagogika 
universiteti “chizma geometriya, chizmachilik ba uni o‘qitish metodikasi” 
kafedrasi a’zolari tomonidan yozilgan bo‘lib, uning kirish qismi, qabul qilingan 
belgilar va simvollar hamda 1- bob professor Sh.K.Murodov, 3- bob professor 
R.Ismatullayev, 2-bob N.Toshimov, 4-bob hamda atamalar va tushunchalar yig‘ma 
lug‘ati B.Siddiqovlar tomonidan yozilgan. 
Ushbu darslikda topografik sirtlar haqida umumiy ma’lumotlar, topografik 
sirtlarning qiyalik chizig‘i va uni yasash, topografik sirt bilan tekislikning 
kesishishi va muhandislik amaliyotida ko‘pgina ishlab chiqarish ishlarini 
loyihalashda yoki bajarishda foydalaniladigan topografik sirt profili haqida 
batafsil ma’lumot berilgan. 
Shuningdek, topografik xaritalar tuzish qoidalari, xaritalar tuzish masshtablari 
va unga doir shartli belgilar keltirilgan. Topografik chizmachilikdan atamalar va 
tushunchalar bovicha yig‘ma lug‘at ham berilgan bo‘lib, kitobdan foydalanuvchilar 
uchun bir qancha qulayliklar yaratadi.