Mavzu: Imom al-g’azzoliyning

Muboh bo„lgan 
ilmlar 
Muboh bo‘lgan ilmlarga 
esa, mubolag‗asiz yozilgan she‘rlarni 
bilish, qadim tarix bilan shug‗ullanish va shu kabilar kiradi. 
14. 
Shar‟iy ilmlar 
Shar‘iy ilmlarning barchasi mahmud-maqtalgandir. Gohida asli 
qoralangan, lekin shar‘iy deb gumon qilingan ba‘zi ilmlar shar‘iy 
ilmlarga aralashib ketishi mumkin. Shuning uchun shar‘iy ilmlarni 
ham maqtalgan va qoralangan qismlarga bo‗lamiz. 
Mahmud bo‗lgan shar‘iy ilmlarning 
asoslari, qo‘shimchalari, 
muqaddimalari va 
to‘ldiruvchilari 
bor.
 
15. 
(Shar‟iy 
ilmlarga) asos 
bo„lgan ilmlar 
1. Alloh taoloning kitobi. 
2. Payg‗ambarning (sollallohu alayhi vasallam) sunnatlari. 
3. Ummatning ijmo‘si. 

---

62 
to„rttadir: 
 
4. Sahobiylar asarlari 
16. 
Qo„shimcha 
ilmlar ikki 
qismga 
bo„linadi: 
1. 
Dunyo ishlarini tartibga solishga taalluqli ilmlar. 
Bu ilmlarni fiqh 
kitoblari o‗z ichiga olgan bo‗lib, ular bilan shug‗ullanuvchi kishilar 
faqihlar deb ataladi. Bular dunyo olimlaridir. 
2. 
Oxirat ishlariga taalluqli ilm. Bu ilm qalb holatlarini, yaxshi-
yomon xulqlarni, Alloh rozi bo‘ladigan va sevmaydigan ishlarni 
o‘rgatadi. Kitobning oxirgi qismi bu haqdagi bahsni o‘z ichiga 
olgan. (Ya’ni, «Ihyou ulumiddin» kitobining oxirida qalbdan
a’zolarga keladigan taqvo ilmi bayon qilingan. – Tarj.) 
17 
Muqaddimot 
Muqaddimot 
boshqa ilmlarni o‗rganishda vosita bo‗lgan ilmlardir. 
Bunga til, nahv (grammatika) misol bo‗ladi. Ular asli diniy ilmlar 
emas, balki Qur‘on va hadis ilmlarini tushunishda bir vositadir. 
Shariatimiz arab tilida kelgani uchun bu tilning qonun-qoidalarini 
o‗rganish lozim. Shariat hukmlari tilni bilish orqali tushuniladi. 
Demak, vosita bo‗lgan tilni o‗rganish kerak ekan. Yozishni o‗rganish 
ham muqaddima ilmlaridandir. Lekin yozish til kabi zaruriy emas. 
Chunki Payg‗ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) yozishni 
bilmaganlar. Eshitilgan hamma narsani yodda saqlab qolish mumkin 
bo‗lganida, yozuvga bo‗lgan ehtiyoj yana-da ozayardi. Demak, 
buning imkoni yo‗q ekan, yozishni bilish ham zaruriybir ehtiyojdir. 
18