Mavzu: Imom al-g’azzoliyning

To„ldiruvchi 
ilmlar 
To‘ldiruvchi ilmlarning
birinchi qismi Qur‘on ilmi haqida bo‗lib, u 
uch qismga bo‗linadi: 
a) qiroat ilmi. Harflarning maxrajini o‗rganish kabi Qur‘on lafziga 
taalluqli ilmlar; 
b) tafsir kabi Qur‘onning ma‘nosiga taalluqli ilmlar. Tafsir ham 
naqlga suyanadi. Zero, 
tilning o‗zi bu ishni bajara olmaydi; 
v) nosix, mansux, omu xos, nass (dalil), zohir va bularning bir-biri 
bilan aloqasini o‗rganish kabi Qur‘on hukmlariga taalluqli bo‗lgan 
ilmlar. Bu ilm usulul fiqh (fiqh asoslari) deb nomlanadi va sunnat 
ham uning ichiga kiradi. 
19 
 Rijal ilmi 
(roviylar 
haqidagi ilm) 
Hadis va asarlardagi to‗ldiruvchi ilmlarga rijal ilmi (roviylar 
haqidagi ilm), ularningismlari, nasablari, sahobalar ismlari va 
sifatlari, roviylarning adolatli ekani haqidagi ilm, zaif hadis bilan 
kuchli hadisning orasini ajratish uchun roviylarning holatlarini bilish 
ilmi,musnad hadis bilan mursal hadis orasini ajratish uchun 
roviylarning yoshlari va umrlari haqidagi ilmlar kiradi. 
Yuqorida ko‗rib o‗tilgan to‗rt qism ilm shar‘iy hisoblanib, ularning 
barchasi maqtalgandir, shuning bilan birga ular farzi kifoyadir. 
20 
Insonning 
ibtidosi, 
g„oyasi 
va 
boradigan yeri 
Ma‘lumki, Alloh taolo Odam alayhissalomni tuproqdan xalq etdi, u 
kishining zurriyotlarini tuproqdan bo‗lgan otaning maniyidan va 
onaning ko‗kragidan otilib chiquvchi suvdan yaratdi. Zurriyotlarini 
otalar belidan onalar bachadoniga, undan dunyoga, keyin esa qabrga, 
qabrdan hisob maydoniga, undan jannat yoki narsalar insonning 
ibtidosi, g‗oyasi va boradigan yeridir do‗zaxga chiqaradi. Mana shu 
narsalar insonning ibtidosi, g‗oyasi va boradigan yeridir. Oxirat 
hayotiga zod (ozuqa) to‗plash uchun dunyoni yaratdi. Agar insonlar 
dunyoni adolat bilan tutsalar, xusumatu dushmanliklar kesiladi 

---

21