O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

a) Organik nitratlar: 
Stenokardiyani davolash uchun tarkibida n i t r o g l i t s e r i n tutuvchi turli xil dori 
vositalar kiradi. Nitroglitserin nitratlar guruhini asosiy vakili xisoblanadi (nitrat 
kislota efiri va glitserindan iborat). Uning davolovchi ta’sir qilish mexanizmi bir 
nechta komponentlardan iborat. Uzoq vaqt, nitroglitserinni koronar qon 
aylanishini oshirish ta’siri miotrop-koronar qon tomirlarni kengaytiruvchi ta’sirga 
bog‘liq deb xisoblashgan. Lekin stenokardiyasi bor bemorlarga koronar sinusni 
kateterizatsiya qilinganda yoki til ostiga nitroglitserin qo’yilganda koronar qon 
aylanish oshmagan, ammo yirik tomirlar kengaygan. Shu bilan birga, chap 
koronar arteriyaga nitroglitserin yuborilganda, bemorlarda koronar sinusda qon 
aylanishni oshirgan, lekin stenokardiya xurujini bartaraf etmagan. Nitroglitserinni 
vena ichiga yuborilganda kerakli natija kuzatilgan. Olingan natijaga ko’ra, 
nitroglitserinni antianginal effekti ekstrakardial ta’siriga bog‘liq. Stenokardiya 
xurujini bartaraf qilishini asosiy sababi, venoz va arterial bosimni kamayishi, va 
shunga mos ravishda yurakga kelayotgan venoz qon hajmini, periferik tomirlar 
qarshiligini kamayishi bilan tushuntiriladi. Bu esa o’z navbatida yurak ishini, 
miokardni kislorodga bo’lgan talabini kamaytirishga sabab bo’ladi. Bunday 
sharoitda qon aylanish darajasi va oksigenatsiya adekvat bo’lib, gipoksiya holati 
bartaraf etiladi. Tomirlarni nitroglitseringa sezuvchanligiga ko’ra, quyidagi 
tartibda bo’ladi: venalar >arteriyalar>arteriolalar va kapillyar sfinkterlari.
Tomirlarni silliq muskulini relaksatsiya qilish mexanizmi, nitroglitserinni 

---

- 415 -
endotelial 
relaksatsiyalovchi 
faktor 
(NO) 
ga 
o’xshash. Organizmda 
nitroglitserindan (va boshqa nitratlardan) azot oksidi ajralib chiqadi, undan esa S-
nitrozotiollar hosil bo’ladi. Bu birikmalar sitozolda eruvchan guanilatsiklazani 
faollashtiradi. Natijada sitozolda erkin Ca
2
+ ionlarini kamayishiga, bu esa 
tomirlar silliq muskulini relaksatsiyasiga olib keladi. Nitroglitserin miokardni 
ishemiya bo’lgan qismida qon bilan ta’minlanishini oshiradi. Bu esa bir qancha 
effektlar natijasida yuzaga keladi. Qorincha devoriga diastolik yuklamani 
kamaytirish orqali miokardning subendokardial qon aylanishni yaxshilaydi, yirik 
koronar tomirlarni kengaytiradi. Asosiysi okkuluziyalangan sohadagi tomirlarni 
kengaytiradi. Kollateral qon aylanishni yaxshilaydi. Shuningdek miya, ichki 
organlar, to’rparda tomirlarini kengaytiradi. Uning spazmolitik miotrop ta’siri-
ichki organlarda joylashgan silliq mushaklar tonusini pasaytirishi bilan bog’liq( 
hazm trakti va bronxiolalardagi). Nojo’ya ta’sirlari reflektor taxikardiyaga sabab 
bo’ladi(arterial bosimni tushishi bilan bog’liq kompensator reaksiya) bosh 
og’rig’i, bosh aylanishi.