O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

7.1-rasm.
Sun’iy chaqirilgan avtomatizmda xinidin sulfatni ajratilgan Purkine 
tolasini harakat potenstialiga ta’siri (sxema). 
ERP - samarali refrakter davr; 
0-4 -
harakat potenstial fazalari: 
0 -tez
depolyarizatsiya; 
1-3 –
repolyarizatsiya fazalari; 
4 -
sekin (diastolik) depolyarizatsiya.
7.2-Rasm. “Qayta kirish” (
reentery
) mexanizmi bo’yicha aritmiya hosil bo’lishi 
preparatni qabul qilishdan oldin
xinidin sulfat ta’siridan keyin 
Hujayra ichi bo’shlig’i 
Purkine tolasi 
Qorincha 
miofibrillasi
Ortodrom impulslar 
o’tkazuvchanligi 
bloklangan
O’tkazuvchanlikning 
pasayishi
Funksional blok sohasi
Bir tomonlama blok 
(aritmiya shakllanadi)
Ikki tomonlama blok 
(xinidin ta’sirida)
Orto- va antidrom stimullar 
o’tkazilishi bloklangan
O’tkazuvchanlikning 
yaxshilanishi (izadrin ta’sirida)

---

- 384 -
(b), davolash prinsiplari (v, g).
Aritmiya rivojlanishida effektiv refrakter davri miqdori muhim 
ahamiyatga ega. U kamayganda ekstrasistola va odatdagi chastotadan yuqori 
stimullarni o’tkazuvchanlik ehtimoli ortadi. Bu ko’pincha repolyarizatsiya 
fazasining qisqarishiga (2- va 3-fazalar) va mos ravishda harakat potenstiali 
davomiyligining uzayishiga sabab bo’ladi. EKG da 
Q-T interval qisqarishi 
kuzatiladi.
Ammo shuni hisobga olish kerakki, yurak qisqarish ritmi buzilishi nafaqat 
bevosita miokard va o’tkazuvchi tizim funkstional holati bilan, balki yurakning 
adrenergik va xolinergik innervatsiyasi o’zgarishi bilan ham bog‘liq. Yurak β
1
-
adrenoretseptorlarining neyrogen qo’zg‘alishi diastolik depolyarizatsiyani 
tezlashtiradi (4-faza), ritm tezlashishiga olib keladi. Sinatrial va 
atrioventrikulyar tugundagi o’tkazuvchanlik yaxshilanadi. Repolyarizatsiya va 
harakat potensiali davomiyligi qisqaradi. Bularning barchasi aritmiya 
shakllanishiga zamin yaratadi. Qondagi katexolaminlar miqdori ham muhim 
ahamiyatga ega, konsentratsiyaning ortishi aritmiyaga olib kelishi mumkin. 
Ritmning 
buzilish 
yurak 
adrenoretseptorlarining 
katexolaminlarga 
sezuvchanligi ortganda (masalan, gipertireozda) ham paydo bo’lishi mumkin.
Xolinergik innervatsiya (astetilxolin) ko’plab parametrlariga aks ta’sir 
ko’rsatadi: sinoatrial va atrioventrikulyar tugunlar avtomatizmi pasayadi va 
yurak 
qisqarishlar 
soni 
kamayadi. 
Atrioventrikulyar 
tugunidagi 
o’tkazuvchanlik yomonlashadi, uning samarali refrakter davri uzayadi, 
atrioventrikulyar blokada rivojlanishi mumkin. Bo’lmacha hujayralarida 
o’tkazuvchanlik ortadi, samarali refrakter davr qisqaradi. Adashgan nerv 
qo’zg‘alganda eng ko’p o’zgarishi sinoatrial tugun faoliyatida aks etadi. 
Shunday qilib, aritmiyaning shakllanishida ham kardial, ham ekstrakardial 
mexanizmlar ishtirok etadi. Yurak qisqarishlar ritmi buzilishini oldini olish va 
davolashda ko’pgina dori vositalaridan foydalaniladi. Ularni qo’llash maqsadi va 
ta’sir mexanizmiga ko’ra quyidagi guruhlarga bo’lish mumkin:

---

- 385 -