Issn 2181-9580 toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

Insonning qatra qoni menga olamcha mazmun, Faqat o‘zing buyuksan Quyosh sistemasida
” 
kabi o‘rinlarda ham shoir insoniyat tarixini Quyosh tizimi bilan bog‘lab talqin qiladi. U nafaqat 
yer yuzida balki butun sayyoralar ichra insondan ulug‘roq, buyukroq zot yo‘qligini poetik 
jilolantiradi. Insonning qatra qonida olam-olam mazmunni ko‘radi. Mazkur o‘rinda 
“insonning qatra qoni”, “olamcha mazmun”
kabi ifoda vositalari orqali inson tabiati, hayoti, 
ruhiyati sir-sinoatga to‘la ekanligiga ishoralar qiladi. Insonning buyukligini ulug‘lash 
barobarida yashashning, tiriklikning u uchun berilgan buyuk ne’mat ekanligi poetik talqin 
etiladi, she’riyatga hayotbaxsh ruh olib kiriladi. 
G‘afur G‘ulom she’riyatida inson va uning sifatlari turli rakurslardan tasvirlanadi. 
Uning she’rlarida inson “
mukammal inson”, “mehnatkash inson” “jafokash inson”, “oddiy 
inson”, “ulug‘ inson”, “aziz inson”, “erkin odamzod”, “ozod inson”, “tinib
-
tinchimas inson”, 
“ijodkor inson”
va boshqa sifatlashlar bilan aks ettiriladi. Bu kabi ta’riflar, avvalambor, shoir 
o‘ziga zamondoshinsonni turli tomondan anglaganligini idrok etishga ko‘maklashadi, uning 
odam bolasini tushunishga, uningg‘oyatda murakkab bo‘lgan turfa xil qirralarini inkishof 
etishga astoydil harakat qilganligini ko‘rsatadi. Qolaversa, kitobxonni ham insonning tabiati, 
turfa fe’l-atvori, rang-rang sifatlari, komillik darajasiga ko‘ra farqlashga undaydi. 
Shoirning “
Insoniyat programmasi
” she’rida shunday satrlar uchraydi:
Vulqon bor insonning zo‘r toqatida,
 
Ongni o‘stirarmish fursat quchog‘i 
2
.
Vulqon - bu ichidan doimo yoki vaqti-vaqti bilan qaynoq gaz, lava otilib chiqib 
turadigan konussimon tog‘. Xo‘sh shoir nima uchun inson toqatini vulqon bilan 
qiyoslamoqda? Ichida qaynoq gaz bo‘lgan vulqonning otilmay to‘xtab turishi vaqtinchalik 
bo‘lganidek, inson sabr-toqatining ham poyoni bor. Ammo sabr bandasi shunchaki itoatkor 
emas. Sabrda chidam, bardosh, umidvorlik, vazminlik, g‘azab va nafratni jilovlay olish, ayni 
paytda ertangi kunga ishonch jamuljam. Agar vulqon portlasa, butun yer yuzini alangalatib 
yuborishi mumkin. Xuddi shu kabi toqati tugagan, sabr kosasi limmo-lim to‘lgan inson ham 
1
G‘afur G‘ulom. Mukammal asarlar to‘plami. 12 tomlik. T.2. -T.: Fan, 1984. – B.43
2
G‘afur G‘ulom. Mukammal asarlar to‘plami. 12 tomlik. T.3. -T.: Fan, 1984. – B.240
252

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
 
ILMIY AXBOROTLARI 2020/5 
qaror va to‘xtamlarini qat’iylashtiradi. Oliy hakam bo‘lmish vaqt quchog‘ida ongi o‘sgach, oq-
qorani ajrata borgan insoniyat bir kun kelib o‘z haq-huquqini tanishi, anglashi tayin. Demak, 
yuqoridagi satrlarda o‘zlikni anglash, erk va ozodlik g‘oyalari badiiy ifoda etilgan. “
Insonning 
zo‘r toqati
”, “
fursat quchog‘i
” kabi ifodalar shoir g‘oyaviy-badiiy niyatini to‘laqonli yoritishga 
yordam bergan. 
G‘afur G‘ulom kishilarga millati, dini va irqiga qarab emas, balki insoniy sifatlariga 
qarab baho beradi. Shoir lirik qahramoni uchun inson avvalo ana shu sharafga munosibligi 
uchun qadrlidir. Jumladan, “
Men yahudiy
” she’rida inson qadr-qimmati yuksaklarga 
ko‘tariladi. Shoir fashistlarning irqiy nazariyasini qoralab, uning salbiy mohiyatini ochib 
beradi. Uta’sirchanlikni oshirish uchun she’rning mazmuniga monand ifoda vositalarini 
qo‘llaydi. Filologiya fanlari doktori J.JumaboevaG‘.G‘ulomning tarixga munosabati haqida 
to‘xtalar ekan: “
G‘afur G‘ulomga nisbatan shoir 
- tarixchi deyish ham, tarixchi - shoir