Erkin umarov mahmud abdullayev

I. A. Karimov.
Iymon va inson. — Toshkent, 1991 yil, 38-bet).
O lim larning yozishlaricha, iym on uch narsaning bir b u tu n li- 
gidan hosil b o ‘ladi. Bular: 
e ’tiqod, iqror 
va 
amal. 
E ’tiqod — ich- 
ichidan chuqur ishonish; iqror — so ‘zda buni tan olish; am al — 
yaxshi ishlar bilan oldingi ikki holatni isbotlash dem akdir. Islom
dinida iym on tushunchasi am aliyot bilan bevosita bog‘lab tu sh u n - 
tiriladi. B inobarin, hadislarda «iymon bilan amal bir-biriga ju d a 
yaqindir, ular biri-birisiz durust emas» — deb yozilgan.
Ayni vaqtda shuni ham ta ’kidlash joizki, iym onni faqat diniy 
m a’noda tushunish bilan chegaralanib qolmaslik lozim. Odam faqat- 
gina din yordam ida iymonli, insofli, diyonatli b o ‘ladi deb aytish 
masalaning bir tom oni, xolos. Tarixdan m a’lumki, dinlar hukm ron 
m afkura bo 'lg an chog'larda h am iym onsiz, insofsiz, diyonatsiz 
odam lar b o ‘lgan. «Savob ishlar» soyasida juda katta xunrezliklar, 
noinsoniy m unosabatlar sodir bo ‘lgan, hozirgi paytda Afg‘oniston- 
dagi ro ‘y berayotgan h odisalar ham shundan guvohlik beradi. 
Shunday ekan, iymonning dunyoviy m azm uni ham mavjudligini 
alohida ta ’kidlam oq zarurdir. Iym onning dunyoviy-ilmiy m a’nosi

---

yuksak insoniy axloqiy qoidalarni o ‘z ichiga oladi: Vatanni sevish, 
bir so‘z bilan aytganda, insoniylik qoidalarini ifoda etish.
Shuni ta ’kidlash joizki, iym on nafaqat yakka-yolg'iz insonga, 
balki butun bir jam iyat, m illatga xos b o ‘lgan jih atlarni ham ifoda 
etadi. Iym on individ ongiga xos b o 'lib qolm asdan, u davr ruhi, 
ijtimoiy ong va ijtimoiy psixologiya shaklida ham mavjud b o ‘ladi, 
yakka odam ning ongi va fapliyati shularning bevosita ta ’sirida 
shakllanadi.
Bu o ‘rinda iym on va e ’tiqod tushunchalarining o ‘zaro aloqa- 
dorligini ta ’kidlab o ‘tish kerak. Iym onni e ’tiqod va ishonch tu- 
shunchalari bilan bir xilda q o ‘llash odat tusiga kirgan. Holbuki, 
ular o ‘rtasida muayyan tafovutlar mavjud.
Iym on e ’tiqodning oliy shaklidir. Boshqacha aytganda, e ’ti­
qod faqat shaxs tom onidan uni ixtiyoriy, erkin tanlab olib qabul 
qilingandagina chinakam iym on darajasiga ko'tariladi. Inson ko‘p 
narsaga e’tiqo d qilishi m um kin: yaxshilikka, halollikka, to ‘g‘ri- 
likka, ayni vaqtda, yom onlik, harom -xarishlik, egri yo‘llar bilan 
kun ko‘rishga ham e ’tiqod q o ‘yishi ehtim oldan yiroq emas. Iym on 
esa yakka-yagonadir, ya’ni inson faqatgina bir g'oyaga, ta ’lim ot- 
ga, dinga, axloqqa am al qilib sodiq qolishidir. Tilda yoki dilda 
bir necha ta ’lim otlarni tan olish, ularga amal qilish ikkiyuzlama- 
chilikdan boshqa narsa emas 
(I. A. Karimov.
0 ‘sha asar, 46-bet).
Iym on insonlardagi, jam iyatdagi eng ezgu niyatlarni amalga 
oshirishga, ad o lat va h aq q o n iy atn in g tan tan asig a ishonishdir; 
jam iyatda odam lar orasida eng olijanob m unosabatlarning qaror 
topishiga, inso nn in g q a d r-q im m a ti, o ta -o n a , oila, V atanning 
muqaddasligiga mustahkam ishonch va e ’tiqoddir. Iymon kishi ongi, 
ruhi va qalbiga singib ketgan, jon — «ona suti bilan kirgan» axloqiy 
tush u n chalar, ideallar, axloq-odob qoidalari yig‘indisidir. Shu 
m a’noda iymonlilik insoniylikning bosh belgisi deb e ’tirof etilishi 
zarur. Iy m o n -e ’tiq od insonning m a ’naviy qu drati, turli hayot 
qiyinchiliklariga duch kelganda ham o ‘z insonligini saqlab qolishga, 
qiyinchiliklami yengishga kuch baxshida etadi, ruhiy tushkunlikdan 
saqlaydi. Shu m a’noda iym on-e’tiqod insonning eng yuksak qadri- 
yatidir (qaralsin: