Erkin umarov mahmud abdullayev

(I. A. Karimov.
0 ‘zbe- 
kiston XXI asr b o ‘sag‘asida. 267-bet).
H adislarda ta ’kidlanishicha, m ehr-shafqatli kishilar eng yaxshi 
in so n lard ir. H alo l y o ‘l b ilan t o ‘p lang an b o y lik larid an eh so n
qiluvchi, iffatli, «miskin va bechoralarga rahm u shafqat qiladigan 
odam larga k o ‘p yaxshilik b o ‘lur».

---

Insonning ulug‘ fazilatlari orasida poklik va halollik alohida 
o ‘rin tutadi.
Poklik va halollik tushunchalarini ham yuqorida ko‘rganim iz- 
dek, diniy va dunyoviy ruhda qarab chiqish mum kin. D ili pok, 
o ‘zi pok inson — kamolot mezoni. Poklik ham jism oniy, ham m a’­
naviy soflikni, toza, ozoda yurishni bildiradi. «Axloq-odobga oid 
hadis nam unalari»da yozilishicha, pok odam doim o toza yuradi, 
o ‘z badanining pokligi haqida g‘am xo‘rlik qiladi. M a’naviy nuqtayi 
nazardan poklik halolni harom dan farq qilishdir. Kasbi-kori m ehnat 
qilib tirikchilik qiladigan odam pok odam hisoblanadi.
«Halol» so ‘zi arabcha — ruxsat etilgan, toza degan m a ’noni 
anglatadi. «Harom» so‘zi esa taqiqlangan, iflos, порок narsa de- 
makdir. H alol va harom tushunchalari ijtim oiy m azm unga ega. 
Halollik jam iyatning axloqiy norm alar — m e’yorlarga ongli ravishda 
va ixtiyoriy am al qiladigan faoliyatidir. Jam iyat nom aqbul deb 
hukm chiqargan narsalar h arom b o ‘ladi.
H alol va h arom tush u nchalari ijtim oiy rivojlanishning turli 
bosqichlarida o ‘zgarib borganligini ta ’kidlash lozim . Ayni vaqtda 
u lar nisbiy m a ’noga egadir. B uning m a ’nosi shuki, h alo l va 
harom ni h a r bir jam iyatda uning m aqsad va m anfaatlaridan kelib 
chiqqan ho lda turlicha talqin qilganlar. Tasavvuf ta ’lim otining 
hukm chiqarishicha, hukm dorlam ing boyligi halollik tushunchasiga 
teskari m a ’noga egadir.
K o 'rin ad ik i, m olu davlat pesh o n a teri bilan, m eh n at bilan 
topilsa haloldir. A ldam chilik, firibgarlik bilan topilsa harom dir. 
Bunday holda u o ‘g‘rilik, poraxo'rlik, yolg‘onchilik, ta ’magirlik- 
n i b ild ira d i. U lu g ‘ A lish e r N av o iy « H o ta m to y h ik o y asi» d a 
yozganki, «Bir dirham topm oq chekibon dast ranj, Y axshiroq an- 
dinki, birov bersa ganj».
H alollik rostgo'ylik, to ‘g ‘rilik, poklik, samimiylik kabi insoniy 
fazilatlar m ajm uidan iborat. Inson to ‘g‘ri so‘z, haqgo'y b o ‘lib o ‘ssa, 
uning baxt-saodati ta ’minlanadi. Alisher Navoiy «Saddi Iskandariy» 
do sto n id a b ir hikoya keltirib, u n d a to ‘g ‘rilik in so nn i baxtiyor 
qilishini tasvirlagan edi. M am lakat podshosiga saroy qurdirish 
uchun tekis o'sgan ustun kerak b o ‘lib qoladi. Buni bir kam pirning 
hovlisidan topadilar. K atta o ltin evaziga kam pirning roziligi bilan 
uni saroyga olib ketadilar, bino qurilishi tezlashadi. Saroyni ochish 
tantanasiga kam pim i ham taklif qiladilar, kam pir hovlisidan kesib 
keltirilgan daraxt — ustun oltin bilan qoplangan edi, b u ni ko'rgan

---

kam pir shunday xulosaga keladi: Sen to ‘g‘ri o ‘sganing uchun faqat 
o'zingni emas, meni ham zarga ko'm ding. A lbatta, bu majoziy 
m azm unga ega b o ‘lgan xulosadir.
C hin m a’nodagi halollik va’daga vafo qilish, so‘z bilan ish- 
ning birligi dem akdir. S o'zining ustidan chiqm agan odam beburd, 
belafz odam hisoblanadi.
Halollik — haromning dushmani. Dunyoda harom illatlar ham 
oz emas: yolg‘onchilik, gumonsirash, xusumat, munofiqlik, ikkiyuzla- 
m achilik, m innat, p o rax o 'rlik , m unofiqlik, om onatga xiyonat, 
yetimlar va ayollar haqini yeyish, sudxo‘rlik, xirs nazari bilan qa- 
rash, ichkilikbozlik, giyohvandlik, qasamxo'rlik. Bular, ayni vaqtda, 
oldingi bobda aytilganidek, aksilma’naviyat hodisalaridir. .
H alol amallarga quyidagi fazilatlar kiradi: kasb — m ehnat bilan 
tirikchilik qilish, halol rizq topish, yaxshilikka teng yaxshilik, 
om onat va qarzlarni o ‘z vaqtida qaytarish, yetim larni kafillikka 
olish, vafodorlik, gunohni savob ishlar bilan yuvish, ehson va 
sadaqa, m uhtojlarga qarz berish, yordam ko'rsatish va h.k.
Hozirgi bozor m unosabatlariga o 'tish sharoitida diyonat, pok- 
lik, halollik kabi xislatlar voyaga yetayotgan shaxsning axloqiy 
fazilatlari va kam olotining m ezonidir. Bu jarayonda kishilarning 
am aliy tash abb usk orlig in i avj o ld irish , u larn in g tad b irk o rlik , 
ish b ilarm o n lik faoliy atini y an ad a ta k o m illash tirish d a b u n d ay
m a’naviy fazilatlarning aham iyati yanada oshib borm oqda.
Prezidentimiz I. A. Karimovning nutqlari, maqolalari, asarlarida 
yuksak insoniy fazilatlar sirasiga kiruvchi halollik, poklik singari 
ax lo q iy ta m o y illa rn i y u k s a ltiris h a lo h id a t a ’k id la n m o q d a . 
Y urtboshim izning ta ’kidlashicha, bu tam oyillar, birinchi galda, 
mansabdor shaxslar faoliyatida bosh omil bo‘lishi kerak. «Ishimizda 
ikki y o 'n a lis h b ab -b arav a r — b aq am ti b o rish i k erak , — deydi 
davlatimiz rahbari, — Birinchisi, yangi davlat, yangi tuzumning shakli, 
andozasini yaratish bo‘lsa, ikkinchisi, ana shunga munosib, maqsadni 
to ‘g‘ri anglaydigan, ishni uddalaydigan odam lami tanlash, joy-joyiga 
qo‘yishdan iborat». I. A. Karimov 0 ‘zbekiston