Erkin umarov mahmud abdullayev

namoyon 
etish usuli turgan.
Ijtim o iy h a y o tim iz n in g ta rk ib iy
qism ini 
ta sh k il e tu v ch i 
m a’naviyat hodisasining m ohiyatini 
anglab yetish 
m um kin, butun 
fan olami ham on bu sehrli hodisaning 
mazmunini 
yoritishga inti- 
lib kelm oqda, qadim dan uni faylasuflar, 
sotsiologlar, 
psixologlar, 
tibbiyot xodimlari, fiziklar, kimyogarlar 
o ‘rganishga 
harakat qilib 
keladilar. H ar bir ixtisos sohibi uni o ‘z 
fanining predmeti 
nuqtayi 
nazaridan va uning o ‘ziga xos xususiyatlari 
jihatidan 
o'rganishni 
amalga oshiradi. M asalan, psixologlarni 
ma’naviy 
jarayonlarning 
ruhiy in ’ikos etilishi, insonning xarakteri, 
teftiperamenti, 
hissiyot-

---

lari, tarbiyachini esa insonni tarbiyalashning m a’naviy qadriyatlar- 
da ifodalanadigan jihatlari, ularning shaxs shakllanishiga ta ’siri 
masalasi o ‘ziga tortib keladi. Bu masala bilan hatto kibernetikaning 
ham shug‘ullanishini qayd etadigan bo'lsak, inson faoliyatining bu 
murakkab sohasi m a’naviy ishlab chiqarish jarayonida inform atsion 
aloqa rolini ko‘rsatishga yo'naltirilgandir. Bunday tavsiflarni ko‘plab 
keltirish mum kin, biroq bularning barchasining obyekti m a’navi­
yat, jam iyat va insonning m a’naviy olami hisoblanadi.
Demak, bugungi kunda tilimizda qo'llaniladigan ham da m a’navi- 
yatning tabiati va mohiyatini ifodalaydigan asosiy tushunchalar kishilik 
tafakkurining mahsulidir. Bu tushunchalar yaxlit holda m a’naviyatning 
serqirra olamini, shakllari va turlarini, uning boshqa ijtimoiy hodisalar 
bilan aloqadorligi masalalarini yoritadi va bizning m a’naviyat to ‘g‘ri- 
sidagi bilimlarimizning rivoj topishiga olib keladi. Bu o ‘rinda shuni 
ta’kidlash joizki, hozirgi adabiyotlarimizda, maqola va chiqishlarimizda 
«ma’naviyat» atamasini tushuntirishga alohida e’tibor berish ustuvor 
vazifalardan bo‘lib turibdi. Vaholanki, kishilik jamiyati tarixida, xalqimiz 
tafakkuri silsilalarida shunday tushunchalar ham shakl topganki, ular­
ning m azm uni va tabiati haqidagi masalani hal etm asdan turib, 
«m a’naviyat» degan hodisaning tagiga yetib b o ‘lm aydi. Bunday 
tushunchalar nihoyatda ko‘p, biroq biz ularning hammasi haqida emas, 
asosiylari to ‘g‘risida fikr yuritishni maqsadga muvofiq deb o‘ylaymiz.
M a’naviyatni inson va jam iyat hayotisiz tasavvur etish m um ­
kin emas. M odom iki, shunday ekan, uning barcha qirralarini ana 
shunday hodisalarga bog‘lab tushuntirish lozim.