Ўзбекистон тарихи маърузалар матни

Бухоро амирлигининг тугатилиши. БХСРнинг ташкил топиши. Россиядаги 
1917 й. Феврал инқилоби Бухоро амирлигида ҳам сиѐсий, ижтимоий-иқтисодий ўзга-
ришларга сабаб бўлди. Ёш бухороликлар демократик ислоҳотлар ўтказиш йўли билан 
амир ҳокимиятини чеклаш, амирлик иқтисодиѐтини хусусий мулкчилик асосида риво-
жлантиришга ҳаракат қилдилар. 1917 й. 7 апрелда Бухоро амири Олимхон чиқарган 
фармонда ҳам баъзи демократик ўзгаришларни амалга ошириш кўзда тутилган эди. Би-
роқ, большевиклар Ф.Хўжаев бошчилигидаги ѐш бухороликлар партиясининг тажриба-
сизлигидан фойдаланишиб, амирни тахтдан ағдариш ҳаракатига тушдилар. 
1920 й. август ойи охирларида М.Фрунзе қўшинлари ―Бухоро меҳнаткашларига ѐр-
дам кўрсатиш‖ ниқоби остида Бухоро амирлигини ағдариш учун 7000 милтиқ ва қилич, 
40 та тўп, 230 та пулемѐт, 10 та зирҳли автомобил, 5 та зирҳли поезд ва 12 та аэроплан 
билан ҳужум бошлади. Амирнинг заиф қуролланган қўшинлари қизил қўшинларга 
қарши тура олмади. Шаҳарнинг катта қисми вайрон этилди, кўплаб кишилар қурбон 
бўлди. Амир Олимхон ўз тарафдорлари билан шаҳарни тарк этишга мажбур бўлди. 2 
сентябрда Бухоро ишғол қилинди. Ҳокимиятни қўлга олган Умумбухоро Инқилобий 
қўмитаси ва Халқ нозирлари кенгашининг мажлиси (1920 йил 14 сентябр)да А. Муҳит-
динов бошчилигида Умумбухоро Инқилобий қўмитаси- олий қонун чиқарувчи орган ва 
Ф.Хўжаев бошчилигида янги ҳукумат тузилди. 
1920 й. 6 октябрда Ситораи Моҳи хосада халқ вакилларининг I Умумбухоро қурул-
тойи бўлди. Унда Бухоро Халқ Совет республикаси (БХСР) тузилганлиги эълон қилин-
ди. Бу вақтда Бухорода аҳвол ниҳоятда оғирлашиб, экин майдонлари 2 баробар, пахта 
етиштириш 26 баробар, қоракўл тери етиштириш 20 баробар қисқарди. Бунинг устига 
амирнинг халқдан тўплаган бойликлари болъшевиклар томонидан таланиб, бир неча 
эшалонларда Москвага олиб кетилди. Шундай вазиятда РСФСР ҳукумати БХСР 
раҳбариятини деҳқонларни совет ҳокимияти тарафига оғдиришга ундади. Бироқ, 
Умумбухоро II қурyл-тойида А.Муҳиддинов таклифи билан ерлардан фойдаланишни 
аввалги ҳолида қолдиришга қарор қилинди. Советларнинг Умумбухоро IV қурултойи 
(1923 й. октябр)да ерга ким ишлов берса, унга ерга эгалик қилиш ҳуқуқи берилди. Со-
ветлар таъсирида деҳқонларни ―социалистик йўлга ўтказиш‖ мақсадида кооператив ту-
зишга эътибор кучайтирилди. 1924 й. ўрталарига келиб, Бухоро республикасида 
қишлоқ хўжалик ширкатлари сони 64 тага етган. Уларнинг 9688 та аъзоси бўлган. 
Совет ҳокимиятининг қуролли босқини Бухоро саноатини ҳам издан чиқарди. 1921 
й. ѐзида БХСРда 4 та ѐғ заводи, 9 та ғишт заводи, 5 та тери заводи, ичак, сопол, қизил-

---

98 
мия илдизларига ишлов берувчи заводлар, 4 та ун тегирмони, 2 та қоғоз фабрикаси, ме-
ханика устахонаси, электростанция ва оҳак корхонаси бўлиб, уларда 5 мингга яқин 
ишчи ишлаган. 1923 й. 23 та саноат корхонаси давлат тасарруфига ўтказилган. Бироқ, 
бу корхоналардан фақат 6 таси ишлаб, қолганлари ишга яроқсиз бўлган. 1923 й. Тур-
кАССР, БХСР ва ХХСР иқтисодий жиҳатдан бирлаштирилди. Уни бошқариш учун 
Ўрта Осиѐ иқтисодий кенгаши тузилди.