Ўзбекистон тарихи маърузалар матни

парвоначи, шиғовул, саркор, иноқ, дастурхончи, амин, ясовулбоши каби мансабдорлар 
иштирок этишган. Хонликда ҳарбий ишларни мингбоши бошқарган. Қўшинда юзбоши, 
ўнбоши лавозимлари бўлган. Қўшинлар қилич, найза ва пилта милтиқлар билан қурол-
ланган. Қўқон хони зарурият туғилганда 12 минг аравага эга бўлган 60 мингга яқин си-
поҳни тўплай олган. Қўқон хонлиги 15 бекликга бўлинган. Уларнинг ярмидан кўпини 
хоннинг фарзандлари ѐки яқин қариндошлари бошқаришган. 
Ўрта Осиѐда хонликлар даврида урушлар ва доимий зиддиятларга қарамасдан 
халқнинг яратувчилик фаолияти давом этган. Шайбонийхон ва Абдуллахон II лар 
даврида мамлакатда ижтимоий –иқтисодий масалаларни ҳал қилишга катта эътибор бе-
рилди. Жумладан, 1502 й. Зарафшон дарѐсида сув айирғич кўприги, кейинчалик тўғон-
лар ва бошқа суғориш иншоотлари, сардобалар қурилди. 1507 й. пул ислоҳоти ўткази-
либ, вазни бир хил бўлган кумуш тангалар зарб қилингандан кейин савдо-сотиқ, мол 
айирбошлаш ривожланди. Бу даврда амалдорлар ва уруғ бошлиқлари ўзбошимчаликла-
рига чек қўйилган бўлишига қарамасдан, ҳукмрон табақаларнинг мавқеи ошиб борди. 
Уларга бутун-бутун туманлар мулк қилиб берилган. Ўзбек уруғлари номи билан атал-
ган жойлар (Қўнғирот, Нукуз, Қипчоқ, Манғит ва б.) пайдо бўлди. Мамлакатда ижти-
моий-иқтисодий тарқоқликнинг кучайиши хўжалик ҳаѐтининг тушкунлигига олиб кел-
ди.
XVI асрда ўша давр ҳаѐтини акс этдирган бир қатор асарлар яратлди. Улар жумла-
сига Бобурнинг ―Бобурнома‖, Муҳаммад Солиҳнинг ‖Шайбонийнома‖, Ҳофиз Таниш 
Бухорий ‖Абдулланома‖ асарларини, Мушфиқий Абдуллахон II ҳақида поэма яратди-

---

87 
лар. Бу даврда таълим тизими диний асосга эга бўлиб, махсус билимлар деярли 
ўқитилмаган. 
XVI-XVIII асрларда ўша давр ижтимоий-сиѐсий ҳаѐтини акс этдирувчи асарлар 
ѐзилди. Улар орасида Мир Муҳаммад Амин Бухорийнинг ―Убайдулланома‖, ―Тарих-и 
Абулфайзхон‖, Абдулфозил Алломийнинг ‖Акбарнома‖ асарлари эътиборга лойиқдир. 
Адабий ҳаѐтда Бобораҳим Машраб (1640-1711), Турди (1699 й.вафот этган), 
Мушфиқий, Саидо Насафий (1687-1710) , Мирзо Абдулқодир Бедил (1644-1720), Му-
нис (1829 й. вафот этган), Гулханий, Нодирабегим, Увайсий, Зебинисо каби ижодкор-
ларнинг асарлари халқ орасида машҳур бўлган. Улар ўз асарларида эл-юрт фаровонли-
ги ва ободонлигини орзу қилиб, халққа зулмни қораладилар, ҳукмдорларни инсофга, 
диѐнатга чақирдилар, ишқ-муҳаббатни куйладилар, халқнинг билимини, маънавиятини 
оширишга ҳаракат қилдилар 
XVII асрда хонликларда бинокорлик санъати анча ривожланди. Самарқанд Реги-
стонида Амир Ялангтўш маблағлари ҳисобидан Шердор (1613) ва “Тиллакори‖ мад-
расалари қурилди. XVIII асрнинг II ярмидан бошлаб Хиванинг меъморий қиѐфаси ўзга-
ра бошлади. Шаҳарда масжиду-мадрасалар, мақбаралар, Ичан қалъа вужудга келди. 
Паҳлавон Маҳмуд мажмуаси, Тош ҳовли саройи, Боғбонли мачити ва Оқ Мачит шулар 
жумласидандир. Бу даврда Россия, Эрон, Хитой ва Ҳиндистон каби мамлакатлар билан 
савдо алоқалари кучайиб, бу мамлакатлардан матолар, чинни идишлар, турли тақинчоқ 
ва безаклар олиб келинган. Бироқ, хонликлар ўртасидаги ўзаро низолар, тахт ва жой 
талашишлар халқни ижтимоий-иқтисодий аҳволини оғирлаштириб юборди, миллий ва 
иқтисодий бирлашиш жараѐни тўхтаб қолди. Бу рус босқинчиларини ўлкани босиб 
олишлари учун қулай шароит яратди. 
XIX аср бошларида Туркистон хонликлари ҳаѐтида бир қатор ўзгаришлар содир 
бўлди. Ўлка сиѐсий ва ижтимоий-иқтисодий ҳаѐтида етакчи роль ўйнаган тархонлар 
сиѐсий майдондан кетиб, уларнинг ўрнини Жуйбор шайхлари эгалладилар. Натижада, 
диннинг давлат бошқарувига таъсири кучайди, аҳолининг ижтимоий-иқтисодий аҳволи 
оғирлашди.