M uxtor xudo yq ulov jurnalistikaga

(arab-fors
) tillarida kitoblar nashr etila boshlandi. Ana 
shunday ilk bosilgan kitoblardan biri 1882-yilda nashr etilgan “Xulosai 
fiqhi Kaydoniy” kitobi edi. 1883-yilda Toslikentda Semyon Laxtin 
bosmaxonasida So‘fi Olloyoming “Kitobi sabot-ul-ojizin” kitobi, 1884 -
yili esa, shu bosmaxonada Alisher Navoiyning “Devon”i nashr etiladi. 
Xuddi shu yillari qo‘qonlik Azim hoji M arg‘iloniy Hindistonning Bombay 
shahridan bosma harflar olib kelib, o ‘zbek tilida kitoblar nashr eta 
boshlaydi Farididdin Attorning “Mantiq-ut-tayr”, “Tabimomai Xorun ar- 
Rashid” va boshqa kitoblami nashr etdi. 1874 - yilda Xiva xoni 
Muhammad Rahimxon Feruz ham toshbosma bosmaxona tashkil etadi. 
Keyinchalik bu xildagi bosmaxonalar ko‘payadi. Toshkentda tashkil 
topgan shunday bosmaxonalardan biri - G ‘ulom Hasan Orifjonovning 
“G ‘ulomiya” deb ataluvchi bosmaxonasida 1908 - yilda buyuk fors shoiri 
Abulqosim 
Firdavsiyning 
“Shohnoma”si 
nashr 
etiladi. 
Mazkur 
bosmaxonada Alisher Navoiyning “Devon”i, Fuzuliyning “g ‘azaliyot”i, 
shoir Muqimiyning “Bayozi Qur’oni karim”, “Haftiyak” va boshqa muhim 
diniy kitoblar ham chop etilgan. Namanganning To‘raqo‘rg‘on shahrida 
Ishoqxon to ‘ra Ibrat ham o ‘zining “Ishoqiya” bosmaxonasini y o ig a
q o ‘ygan edi.s
Toshbosma kitoblar bir necha ming nusxada bosilishi mumkmligi, 
qoTyozmalarga qaraganda tiniq, o ‘qish uchun oson shaklga ega boiish i 
bilan ko‘pchilikka manzur b o id i, turli mavzularda asarlar, dastlabki 
darsliklar nashr etildi. Bu bosmaxonalarda bosilgan kitoblami turli 
bezaklar bilan bezash, yaxshi muqovalash, ichki muqova va boshqa zarur 
jihatlar berish mumkin edi. Shu boisdan ham toshbosma kitoblar qisqa 
davr ichida keng ommalashib ketdi. Bu kitoblaming mavzulari rang-
S
P rof. F .A .M o ‘m m ovning ' ‘Jurnalistika ijtim oiy universitet sifatida'YT : U m versitet, 1998) kitobida bu haqda keng 
m a 'lu m o t berilg an (35-40 b ).
92

---

baranglashdi, rus va boshqa tillardan tarjima etilgan kitoblar ham paydo 
b o ‘ldi. 1887 - yilda atoqli rus yozuvchisi L.N.Tolstoyning “Odamlar nima 
bilan tirik” kitobi o ‘zbek tiliga tarjima etilib nashr qilindi.
1917 - yil oktyabr o ‘zgarishidan so‘ng Turkistondagi barcha nashriyot 
va bosmaxonalar musodara etildi va kitob nashr etish ishlari hukumat 
(ya’ni kommunistik partiya) qo‘liga o ‘tdi. Sovet tuzumi davrida kitob 
nashr etish son jihatidan o‘sgan boisa-da, nashriyotchilik ishida g ‘oyaviy 
yakka hokimlik tartibi joriy etilishi natijasida kitoblarning mazmuniy bir 
yoqlamaligi, sinfiy-siyosiy cheklanganligiga olib keldi. Kommunistik 
g‘oyaga mos kelmaydigan barcha diniy, tarixiy, ilmiy va badiiy kitoblar, 
umuman nashr etilmadi, bosilgan ayrim bu xildagi kitoblar esa, 
kommunistik mafkura “chig‘irig‘i”dan o ‘tkazilgandagina dunyo yuzini 
ko‘rdi. 0 ‘zbekiston o ‘zining milliy mustaqilligiga erishgach boshqa barcha 
ijtimoiy-siyosiy, madaniy-ma’naviy sohalar qatorida kitob nashr etish 
ishida katta o'zgarishlar amalga oshirildi. Bu jihatdan 0 ‘zbekiston 
respublikasi Oliy Majlisi 1996 - yil 30 - avgustda qabul qilgan “Noshirlik 
faoliyati to ‘g‘risida”gi qonun hamda 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasining 
1998-yil 
2-fevralda 
qabul 
qilgan 
“0 ‘zbekiston 
respublikasida matbaa faoliyatini tartibga solish to‘g ‘risida”gi qarori 
muhim ahamiyatga ega boidi. Bu muhim hujjatlar mamlakatimizda 
noshirlik va matbaachilik ishlarini y o ig a qo‘yishda dasturilamal b o iib
xizmat qilmoqda. Istiqlol tufayli eski markazlashgan buyruqbozlik tizimiga 
barham berilishi, kommunistik mafkuraviy yakka hokimlikning tugatilishi 
respublikamizda nashr etilayotgan kitoblarning mazmun va sifatiga ham 
katta ta’sir k o isa td i va bizda umuminsoniylik, xalqchillik, ilmiy xolislik 
va haqqoniylik talablariga t o i a javob beradigan, xalqimiz suygan, 
ardoqlagan kitoblarning ko‘plab nashr etilishiga y o i ochib berildi. U lug‘ 
ajdodlarimiz b o ig an allomalar, mutafakkir shoir va adiblarning asarlari, 
tarixiy - ilmiy ahamiyatga ega b o ig a n o ‘tmishimizga oid va zamonav.iy 
kitoblar ko ‘plab nashr etila boshlandi. Davlat nashriyotlari bilan bir 
qatorda xususiy nashriyotlarning ham faoliyat ko ‘rsatilishiga y o i ochilishi 
natijasida kitob nashr etish ham son, ham sifat jihatidan o ‘sdi. 
Respublikamizda kitob nashriyotlarining keng tarm o g i mavjud. Bizda 
nashriyot va matbaachilik ishlariga 0 ‘zbekiston Matbuot va axborot
93

---

agentligi rahbarlik qiladi. Butun dunyoda joriy etilgan tizimga asosan, 
respublikamizda ham kitob nashriyotlari uch turga boiinadi.
1.