M uxtor xudo yq ulov jurnalistikaga

(xabarchilar yuborish, kaptarlar orqali xat j o natish va h.k.)
yigishardi. 
Keyinchalik telegraf ixtiro qilinishi bilan yangiliklar ana shu vosita orqali 
y ig ilib tarqatila boshlandi va dastlabki axborot agentliklari telegraf 
agentliklari deb yuritildi.
Birinchi telegraf agentligi 1825-yilda Parijda Shari Gavas tomonidan 
tashkil etildi. Bu agentlik turli yangiliklar yig‘ar, chet el gazetalaridan
84

---

tarjimalar qilar va tarqatardi. 1848-yilda Amerikada AP 
(Assoshieyted
Press)
agentligi tashkil topdi. 1849-yilda Germaniyada V olf agentligi 
tuzildi. 1851-yilda esa Angliyada Reyter agentligi ish boshladi. 1894-yilda 
Rossiyada RTA agentligi yuzaga keldi.
Hozirga kelib dunyoda 200 dan ortiq axborot agentliklari ish olib 
bormoqda. Shulardan 5 tasi eng yirik axborot agentliklari bo‘lib, ular yer 
kurrasini o ‘z ta ’sir doirasiga b o iib olgan. Ular quyidagilar:
1. Assoshieyted Press (AP) — AQSh.
2. Yunayted Press Intemeyshnl (YuPI) - AQSh.
3. Reyter (Angliya).
4. Frans-Press (Fransiya).
5. ITAR-TASS - (Rossiya).
Mazkur axborot agentliklari dunyo bo ‘ylab axborot vig'adi va 
tarqatadi. Bulardan tashqari Angliyaning YuSIA, Germaniyaning DPA, 
Yaponiyaning Kiodo Tsusin, Xitoyning Sinxua, Hindistonning PTI 
(Press
Trast o f India)
kabi axborot agentliklari ham yirik agentliklar hisoblanadi: 
Mustaqil 0 ‘zbekistonda ish ko‘rayotgan 0 ‘zA — 0 ‘zbekiston Axborot 
agentligi, Tashqi ishlar vazirligiga qarashli “Jahon” hamda mustaqil 
“Turkiston-Press” axborot agentliklari milliy agentliklar sifatida ish olib 
boradilar. 
Axborot 
agentliklari 
o'rtasida axborotlar tarqatish 
va 
ayriboshlash maxsus bitimlar asosida amalga oshiriladi va xalqaro valyuta
- pul sistemasi bilan hisob-kitob qilinadi. Jahondagi milliy va yirik axborot 
agentliklari o ‘rtasida birinchi b o iib axborot olish va ko‘proq tarqatish, 
axborot boz;orida erkin harakat qilish sohalarida o‘zaro raqobat mavjud. 
Shuning uchun ham yirik axborot agentliklarida ko ‘proq axborot y ig ish , 
yangiliklarni birinchi b o iib e io n qilish uchun barcha texnikaviy va 
boshqa imkoniyatlar ishga solinadi.
Axborot agentliklari garchi jurnalistikaning alohida bir turi boim asa- 
da, ommaviy axborot vositalarining tarkibiy qismini tashkil etadi hamda 
jurnalistika qonuniyatlari asosida ish ko ‘radi. Ular OAVmng boshqa turlari 
singari ijtimoiy hayotni aks ettiradi, uni biladi, tahlil qiladi hamda hayotga 
ta’sir qiladi, Y a’ni, jurnalistikaning ijtimoiy vazifalari b o im ish tasvir, 
tahlil va ta ’sir etish, axborot agentliklarining ham asosiy vazifalari 
hisoblanadi. Axborot agentliklari faoliyatida jurnalistikaning ijtimoiy
85

---

vazifalaridan birinchisi, y a ’ni, tasvir ijtimoiy vazifasi ustuvor bo‘lib 
hisoblanadi. Shu bilan birgalikda tahlil ijtimoiy vazifasi ham ma’lum 
darajada amalga oshiriladi. T a’sir ijtimoiy vazifasi esa gazeta va 
jurnallarga qaraganda biroz cheklangan bo ‘ladi. Jumalistikaning bosh 
tamoyillari ham axborot agentliklari ishida asosiy qoidalik rolini bajaradi. 
Axborot agentliklari ishida ayniqsa, haqqoniylik tamoyili bosh tamoyil 
darajasiga ko ‘tariladi, chunki agentliklar tomonidan tarqatilgan har qanday 
xabar, har bir axborot avvalo haqqoniylik talabiga t o i a javob berishi 
lozim. Aks holda axborot agentliklari o ‘z ijtimoiy vazifalarini bajara 
olmaydi. Jamoatchilik fikrini shakllantirish, an’anaviylik va yangi omillar 
yaratish qonuniyatlari ham axborot agentliklari uchun taalluqlidir. Lekin 
axborot agentliklari jumalistikaning alohida bir turi emasligi, o ‘z 
k o ‘rinishiga ega boim aganligi boisidan bu qonuniyatlar ularning 
faoliyatlarida o ‘ziga xos bir tarzda amalga oshiriladi.
Biz bu qonuniyatlami 0 ‘zbekiston Axborot agentligi faoliyati 
misolida ham ko‘rishimiz mumkin. 0 ‘zA agentligi mustaqil davlat -
0 ‘zbekiston 
respublikasining 
rasmiy 
axboriy 
agentligi 
b o iib , 
respublikamiz ommaviy axborot vositalariga ichki va tashqi axborot 
yetkazib berish manbai hisoblanadi. 0 ‘zA axborotlar y ig is h va tarqatishda 
aloqaning telegraf, telefon va boshqa vositalaridan foydalanadi. 0 ‘zA 
respublikamiz jumalistikasi, radio va televideniyesini ichki va tashqi 
axborotlar bilan ta’minlashda o ‘z ichki muxbirlari hamda boshqa axborot 
agentliklari xizmatidan foydalanadi. Agentlikning respublikaning barcha 
viloyatlari hamda Q oraqalpogiston respublikasida o ‘z muxbirlari b o iib , 
ular agentlikni kundalik axborotlar bilan ta’minlab turishadi. Tashqi 
axborotlar esa boshqa chet el axborot agentliklaridan maxsus bitim orqali 
olinadi va respublikamiz ommaviy axborot vositalariga yetkazib beriladi. 
0 ‘zA o‘zining ichki axborotlarida mamlakatimiz hayotida yuz berayotgan 
ulkan o ‘zgarishlar, ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va madaniy-ma’naviy 
hayotimizdagi yangiliklarni, yuz berayotgan voqealarni aks ettiradi. Tashqi 
axborotlarda esa dunyoda b o iib turgan voqealar o ‘z aksini topadi. Ayrim 
tashqi axborotlar 0 ‘zAning chet ellarga yuborilgan muxbirlari tomonidan 
tayyorlanadi. Respublikamizda faoliyat к о ‘rsatayotgan «Jahon» axborot 
agentligi ham mamlakatimiz ommaviy axborot vositalarini tashqi axborot
86

---

bilan ta ’minlashda muhim rol o ‘ynaydi. 0 ‘zA agentligi shuningdek, 
respublikamiz hayotida yuz bergan muhim yangiliklarni chet el axborot 
agentliklari va OAVga yetkazib beradi.
O czA shuningdek 0 ‘zbekiston Respublikasining rasmiy axborot 
organi sifatida mamlakatimizda bo‘lib o ‘tayotgan muhim voqealar 
to ‘g ‘risida birinchi bo‘lib, rasman xabar berish va sharhlash, xalqaro 
voqealarga doir hukumatimiz rahbar doiralarining fikrini bayon qilish, chet 
el jurnalistikasi va axborot agentliklari xabarlarida respublikamiz hukumati 
olib borayotgan siyosatga nisbatan noto‘g ‘ri, tuhmat tarzidagi xabarlami 
rad etish vazifalarini ham bajaradi.
0 ‘zA agentligi axborotdan tashqari fotosuratlar olish va ommaviy 
axborot vositalariga yetkazish bilan ham shug‘ullanadi. Agentlikda 
respublika axborot tahririyati, tarjima byurosi, fotoxronika tahririyati va 
boshqa xizmat bo ‘limlari mavjud.
0 ‘zbekistonda keyingi yillarda vujudga kelgan “Jahon” va “Turkiston 
Press” axborot agentliklari mamlakatimizdagi axborot yig‘ish va tarqatish 
tizimini yanada kengaytirdi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar 
vazirligi tomonidan ta ’sis etilgan “Jahon” axborot agentligi asosan tashqi 
axborot olish uchun m oijallangan. Mazkur agentlik dunyoning turli 
mamlakatlari bilan hamkorlik qilish, chet el axborot agentliklari va 
ommaviy axborot vositalari bilan o ‘zaro axborot ayriboshlash, chet ellarga 
maxsus muxbirlar yuborish y o ii bilan axborotlar yig‘ish va respublikamiz 
ommaviy axborot vositalarini ta’minlash vazifasini bajarmoqda.
Mustaqil respublikamizning boshqa chet el mamlakatlari bilan 
ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va madaniy-ma’naviy hamkorligi, mamlaka- 
timizning xalqaro hamjamiyatlardagi faol ishtiroki, 0 ‘zbekiston davlat 
rahbarining chet el mamlakatlariga safarlari, chet elda ta ’lim olayotgan 
yoshlarimizning hayoti, o ‘qishlari, chet el mamlakatlari hayotida yuz 
berayotgan 
voqealar 
va 
yangiliklar 
“Jahon” 
axborot 
agentligi 
axborotlarinmg asosiy mavzusini tashkil etadi.
Respublikamizda 
tashkil 
etilgan 
mustaqil 
axborot 
agentligi- 
“Turkiston 
Press” 
esa 
mamlakatimizda 
yuz 
berayotgan 
muhim 
yangiliklarni chet el axborot agentliklari va ommaviy axborot vositalariga 
yetkazib berish uchun xizmat qiladi. 0 ‘zbekistonning birinchi Prezidenti
87

---

1 A. Kanmovmng “Turkiston Press” axborot agentligi muxbiri bilan qilgan 
“Ollph qalbimizda va yuragimizda” deb nomlangan suhbati 0 ‘zbekiston 
ommaviy axborot vositalarida e ’lon qilindi va jahon afkor ommasiga 
yetkazildi. Toshkentda 1999-yil 16-fevralda ro ‘y bergan voqealarning 
mohiyati, mamlakatimizda vijdon erkinligi huquqining amalga oshirilishi, 
islom diniga keng yoT ochilganligi hamda respublikamizning mintaqa va 
dunyoda tinchlik, barqarorlikni saqlash y o iid a olib borayotgan izchil 
tinchliksevar siyosati mazkur suhbatda o ‘z ifodasini topdi.
Respublikamiz axborot agentliklari ommaviy axborot vositalarining 
tarkibiy qismi sifatida tobora muhim ahamiyat kasb etib bormoqda. 
Axborot agentliklarida ishlash axborot vositalarining boshqa turlaridan 
m aiu m darajada farq qilib, jurnalistdan chuqur bilim, yuqori darajadagi 
kasbiy malaka, tezkorlikni talab qiladi.