M uxtor xudo yq ulov jurnalistikaga

partiyasi b o im ish kommunistik partiya kitobdan 
o ‘z
taiim oti, siyosatini 
ommaga yetkazish vositasi sifatida keng foydalandi. Faqat demokratik 
jamiyatdagina kitob haqiqiy umummsoniy ahamiyat kasb etadi.
Kitobning jurnalistika tasnifidagi o crni o ‘ziga xos b o iib , unda vaqtli 
jumalistikaning barcha xususiyatlari mavjudligini ko'rish mumkin. Kitob 
ham xuddi gazeta va jumal singari bosiladi va u tashqi ko‘rinishidan 
ko'proq jumalni eslatadi. Kitob ham jumalistikaning boshqa turlari kabi 
ijtimoiy hayotni o ‘zida aks ettiradi, uni biladi, tadqiq qiladi va borliqqa 
qaytadan ta’sir ko ‘rsatadi. Ya’ni, jumalistikaning ijtimoiy vazifalari 
kitobda ham o ‘z ifodasini topadi, u ham hayot voqealarini tasvirlaydi, 
tahlil qiladi va unga ta’sir kocrsatadi. Jurnalistika tamoyillari ham kitob 
uchun taalluqlidir Kitob ham umuminsoniylik, xalqchillik, milliylik, 
Haqqoniylik qonuniyatlariga bo‘ysunadi.
A n’anaviylik va yangi omillar yaratish, jamoatchilik fikrini 
shakllantirish ham kitob va u tayyorlanadigan nashriyotlar faoliyati uchun 
taalluqlidir. Bu hollar kitobning jurnalistika tasnifida o'ziga xos o ‘rin 
tutishim ko'rsatib turibdi. Ammo, kitobni bevosita vaqtli jurnalistika turi 
deb boim aydi, uning ijtimoiy vazifasi kengroq. Boshqacha qilib aytganda, 
msonnmg vaqtli jurnalistikaga sig‘may qolgan barcha keng va chuqur 
qiziqish va manfaatlari kitobda o‘z aksini topadi.
Kitob tarixi insoniyat tarixi bilan, kishilarmng aloqa. vositasi b o ig an
tilga va uning shakliy ifodasi b o ig a n yozuvga ega b o iish i bilan bogiiq. 
Insonlar dastlab yerga, toshlarga yozganlar, mashhur Urxun Enisey
90

---

bitiklari, Eron shohi Doroning Behustun tog‘iga o'ydirgan yozuvi va 
boshqa ko‘pgina tarixiy osori - atiqalar shular jumlasidan. Keyinchalik 
sopolga, ldishlarga yozilgan yozuvlar ham topildi. Bu bitiklarni 
kitoblarning dastlabki, lbtidoiy ko‘rinishlari deyish mumkin. Keyinchalik 
hayvonlar terisiga bitilgan dastlabki kitoblar paydo boidi. Jumladan, 
eramizdan oldingi VII — VI asrlarda vujudga kelgan Zardo'shtiylik 
dinining muqaddas kitobi b o im ish “Avesto” 200 kiyik terisiga yozilgan 
edi. Hindistonda ham qadim-qadimdan “Veda” deb nomlangan qoiyozm a 
kitoblar mavjud boigan. Keyinchalik eramizning YII-YIII asrlariga kelib 
qog‘oz ixtiro qilindi va q o iyozm a kitoblar vujudga keldi. Q oiyozm a 
kitobchilik uzoq vaqt - o ‘n asrlar mobaynida davom etdi. 0 ‘rta asrning 
buyuk allomalari Abu Nasr Farobiy, Ahmad Farg‘oniy, Muhammad al- 
Xorazmiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali Ibn Sino, tilshunos olim 
Mahmud Koshg‘ariy, m a’rifatgo‘y shoirlar Y usuf Xos Flojib, Ahmad 
Yugnakiy, buyuk mutafakkir shoir Alisher Navoiy, Bobur va boshqa ulug‘ 
ajdodlarimiz o im a s asarlari q o iyozm a holida bizga yetib keldi.
XV asrning birinchi yarmida Yevropada — Germaniyada Iogan 
Gutenberg kitobni bosma tarzda k o ‘paytirish usulini ishlab chiqdi. Bu usul 
bo‘yicha 1445-yilda dastlabki taqvimlar, varaqalar, 1452-yilda esa “Injil” 
kitobi nashr etildi. 1455-yilda I.Gutenberg “Turklarga qarshi-nasroniy din 
vakillarini chorlash” degan kitobni nashr etadi. Unda nasroniy dinidagi 
kishilarni salb yurishiga chorlanadi. Bu esa dastlabki kitoblarning ham 
siyosiy vosita sifatida xizmat qilganligini ko‘rsatib turibdi. 1475-yilda 
ingliz tilida birinchi kitob nashr etildi. Bu — “Ti oya tarixiga oid hikoyalar 
to'planu” edi. I.Gutenbergning ixtirosi Yevropa bo ‘ylab keng tarqala 
boshladi. Rossiyadagi birinchi bosma kitob rus rnatbaachisi Ivan Fyodorov 
tomonidan 1564-yilda nashr etilgan «Апостол» kitobi edi. 1846-yilda 
Maynts shahrida arab harflarida birinchi kitob — “Ilohiy shahar 
Iyerusalimning muqaddas joylariga haj qilish” degan kitob nashr etildi.7
O ikam izda birinchi bosma kitoblar XIX .asming ikkinchi yarmida 
paydo b o id i. O ikam izda birinchi bosmaxona 1867-yilning 14-iyumdan 
ish boshladi. Birinchi nashr etilgan bosma kitob esa 1868-yilda dunyo 
yuzini k o ‘rgan «Заметки о горной стране и вершин Чу и Нарина и о
^ Prof. F A M o rninoviimg “Jurnalistika ijtim oiy un iv ersitet sifatida” 
(Т.: U niversiteti, !998) kitobida bu haqda 
keng m a ’lum ot berilgan. (35-40 betlar)
91

---

путях через неё в (бывший) китайский Туркестан» deb atalib u rus 
geograf olimi va sayyohi N.A.Severtsev qalamiga mansub edi. Turkiston 
general — gubernatorligining harbiy okrugi shtabi huzurida ochilgan 
bosmaxonada bosilgan o ‘zbek tilidagi birinchi kitob — 1871-yili 
Sh.ibrohimov tomonidan tayyorlangan o ‘zbekcha “Solnoma” taqvimi edi. 
Xuddi shu davrdan boshlab, Turkistonda tosh bosma — litografiya usuli 
bilan o ‘zbek