К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

Ибн Халдун 
(1332-1406) 
«Китаб ул-ибар» 
(«Ибратлар китоби») асарида 
«инсон омили» ва «меҳнат» тушунчалари юзасидан билдирган фикрлари 
жуда ибратлидир. Жумладан, асарда «Давлатнинг куч-қудрати аҳолининг 
сони ва фаровонлигига боғлиқдир», деган қараш илгари сурилган бўлиб, 
ушбу ғояни замонавий иқтисодиёт таълимотда ҳам учратиш мумкин. 
Ибн Халдун ижтимоий тараққиёт кишиларнинг ўзларига боғлиқ, улар 
бунга меҳнат орқали эришишлари мумкин ва бу жараёнда инсонлар 
биргаликда (жамоавий тарзда) меҳнат қилишлари лозим, деб таъкидлайди. 
Аллома ўз қарашларида хизматнинг қиймат яратувчилик ролини очиб 
берди ва товарлар алмашинуви асосида меҳнат ётишини илмий-иқтисодий 
асослади. 
Марказий Осиё халқларининг XV аср иккинчи ярмидаги ижтимоий-
сиёсий, маданий ва тафаккур ривожида муҳим ўрин тутган, ҳозирги 
Тошкент вилоятининг Боғистон қишлоғида таваллуд топган буюк 
мутафаккир, тасаввуф илмининг йирик вакили 
Хожа Аҳрор Валий
(1404-

---

45 
1490) деҳқончилик ва тижорат ишлари билан ҳам машғул бўлган. Бу улуғ 
зот Баҳоуддин Нақшбанд таълимотининг давомчиси сифатида танилиб, 
айни вақтда деҳқончилик ва тижорат ишлари билан машғул бўлган. Унинг 
Тошкент вилояти ва Амударё оралиғида экинзорлари, боғ-роғлари бўлган, 
шунингдек Бухора, Самарқанд, Хуросон ва Ҳиндистонда савдо ишларини 
олиб борган. 
Хожа Аҳрорнинг шаҳарларда ҳам ҳунармандчилик расталари, 
устахоналари бўлган. У ўзининг юксак нуфузи туфайли ҳукмдорларнинг 
фавқулодда солиқларни меҳнаткашлар гарданига юклашидан ҳимоя этган. 
Чунончи, Умаршайх Мирзо Тошкент аҳолисидан 250 минг динор ҳажмида 
солиқ талаб қилганида Хожа Аҳрор бу маблағнинг ҳаммасини ўзи тўлаб, 
яна 70 минг динорни ҳам солиқ йиғувчиларга топширган. Хожа Аҳрор 
Валий ҳазратлари “Халқнинг оғирини енгил қилиш даркор, аммо бунга 
ҳалол, фидоий меҳнат, фойдали касбни эгаллаш, жамиятда адолатни қарор 
топтириш орқали эришилади” деб таълим берган. 
Буюк мутафаккир