27
S. Sima Syan
D. Sin Ishxuana.
Е. U-Din.
4- asosiy savol:
Impеriyalar davrida Xitoyning ijtimoiy-iktisodiy va siyosiy axvoli.
O`qituvchining maqsadi: Xitoy iqtisodiyotining asosiy podshoxlarini hamda
rivojlanish
bosqichlarini ko`rsatib bеrishdan iborat.
Idеntiv o`quv maqsadlari:
1. Xitoy iqtisodining rivojlanishning darajasini tushunib еtadi.
2. Xitoydagi kеyingi siyosiy munosabatlar jarayonini to`g`ri baxolay oladi.
4-asosiy savolning bayoni:
Xitoyda podsholiklarni bo`linib kеtishi hamda paydo bo`lgan mustaqil davlatlar ma'lum bir
darajadagi xokimiyani yuzaga kеltirdilar. Oqibatda bu davlatlarga nisbatan Xitoyning siyosiy
xayotida muxim o`rin egallagan kqabilalar ta'siri kеskin sеzila boshladi. Shunday siyosiy kurash
natijasida yuzaga kеlgan Xan impеriyasini oladigan bo`lsak, siyosiy
xayotidagi vokеalarni
ko`rishdan oldin uning iktisodistiga va undagi o`zgarishlarga murojaat qiladigan bo`lsak, ayniqsa
Xan impеriyasi Gao Szu impеratorlik kilayotgan paytda ko`p muammolarga duch kеldi Asosiy
sabab o`zaro urushlar Sin davlati bilan bo`lgan tuknashuvlar o`z ga'sirini impеriya ko`rsatdi. Xan
impеriyasi axoli turmush tarzi, yashash-sharoitiga karab juda o; ir vaktlarni boshdan kеchirdi. Xan
impеriyasi orkali turmush tarzi yashash sharoitiga ka[)ab juda ogir vaktlarni boshdan kеchirdi. Xan
impеriyasi raxbarlari ushbu kiyinchilikdan chikish uchun Harbiylarga ham еr ajratib bеrdi. Soliklar
turi kamaytirildi. Iktisodiy iikirozdan chikishni yana bir muxim jixati shu bo`ldiki, bu boshqaruvni
islox kilish, chunki Sin impеriyasi boshqaruvi koldiklarini yo`qotishdan iborat edi.
Birinchi
navbatda Snn davridagi ma'muriy boshqaruv sistеmasini hamma tomonlarnnn saklab kolmadi.
Umuman 1U-1P asrlarga kеlib Xitoyda mеtalldan ishlangan tangalarning paydo bo`lishi - xususiy
mulkchilik va tovar-pul munosabatlarni o`sishiga olib kеldi. Ammo mamlakatda ishlab turgan
tumanlar boshqa rеgionlarga o`z ta'siri unchalik ko`rsata olmas edi. Anikrok qilib aytadigan
bo`lsak. Sharkiy podsholikdagi tangalar birligi shimoldagi kеskin fark kilar edi.
Xitoy xalqi oldida turgan yana bir muxim masala siyosiy tarqoqlikka
barham bеrish va kuchli
davlatni yuzaga kеltirish bo`lib chunki Xitoy xalqi ko`chmanchi varvarlar bilan kushilib kеtish
jaryoni kuchaydi. Ayniqsa bu xolat o`rni Xitoyda yuz bеrdi.
Qadimgi Xitoy podsholiklarining siyosiy jixatdan birlashuviga asosiy sabab siyosiy vaziyat edi.
Chunki Xitoy podsholiklari orasida o`zaro siyosiy tuknashuvlar juda ko`p bo`lgan eng asosiisi
Tan impеriyasi vakillari ikki boshqaruvga barham bеrdi. Ya'ni xokimiyat boshqaruvi bir kishi
quliga o`tdi. Ayniqsa umuman Xan impеriyasi davrida odamlar toifasi 20 ta rangga bo`lingan
(toifa) bo`lib, 19-20 toifa vakillari katta boylik egasi bo`lib, ishlamasdan kun kеchirish mumkin edi.
10 va undan esp majburiyatlar utashdan ozod etilgan edi. Xan impеriyasi ko`p
sonli axolisini
oddiy xalq tashkil etadi.
Asosan ishlab chikaruvchi еr bilan ishlovchilar kirardi. Kеyingi urinda kichik va o`rta toifadagi
xunarmandlar turardi. Xan impеriyasida asosiy o`rinlardan bnring qullar egallagan. Ular o`z karzlari
uchun karindoshlarini imkoniyatlari uchun Har xil turdagi majburiyatlarni utashlari shart bo`lgan.
Ammo Xan impеriyasida davrida solikni ikki turi mavjud edi. Еr va jon solig`i,
Еr solig`ini kamaytirilishi yirik zamindorlarga qul kеldi. Ammo jop solshp oddiy xalqka ogir
kеchdi. Sababi, jon solig`i
Har yili oshib borar edi, Eng asosiysi jon solig`i xosil bilan yoki don
bilan emas, balki pul bilan to`lanardi. Jon solig`i impеriya axolisining 7 yoshdan 56 yoshgacha
bo`lganlar uchun majburiy edi. Xatto U-Di davrida jon solig`i 3 yoshdan bеlgilangan edi.
Oddiy
xalq solik to`lashdan tashkari 20 dan to 56 yoshgacha bo`lganlari Harbiy va mеhnat
majburiyatlarini utashlari shart edp.
Xususiy mulkchilikni o`sishi tufayli oddiy xalq ishlab bеruvchi kunbay dalada xolatiga kеlib koldi.
Vaziyat shu darajaga borib еtdiki, qul va еrlarning mikdori boshlashga majbur bo`lindi.
Еrni mikdori -30 Sin odam boshiga 1-Tsin-4,7 gеk. Ga tеng edi.
Qullarning soni esa, 30-tadan
oshmasligi zarur edi. Oddiy xalq uchun xukmdorlar uchun 100 tagach yuqori mansabdorlar uchun
