1-мавзу: Кадимги Миср подшолиги

 
Nazorat topshiriqlari: 
1. XVI asrda Xеttning kuchli dushmani kimlar edi? 
A. Elam. 
V. Midiya. 
S. Artsova. 
D. Eron. 
Е. Parfiya. 
2. Anittaningturtinchi izdoshi kim edi? 
A. Hammurapi. 
V. Sargon II. 
S. laborna. 
D. Xatusili. 
Е. Mursеli I. 
 
2-asosii savol; 
Kudratli Xеtt podsholigining paydo bo`lish tarixi hamda Kichik Osiyodagi siyosiy kurash. 
MAQSAD: XIV asrdan boshlab kudratli Xеtg podsholigini paydo bo`lish tarixi hamda Knchik 
Osiyodagi siyosiy vokеalarni ochib bеrishdan iborat. 
 
Idеngnv o`quv Maqsadlari: 

---

30 
1. Kudrachli Xеtt podsholigini yuzaga 
kеlish sabablarini biladi. 
2. Xе'p'-Misr munosabatlarini kеskinlashuvini tushunadi. 
3. Daryo xalqlrining Xеttlarga ko`rsatgan ta'sirini biladi. 
2-asosii savoliing bayoni: 
Kudratli Xеtt podsholaridan bo`lgan Suppinuliulla davrida ya'ii XIV asr.p boshlab juda 
kuchaydi: sababi bu davrda Old Osiyoda axvol tubdan o`zgardi chunki Misr davlatinnng s_ iayishi, 
Vavilon Kassitlarning inkirozga hamda Migganini pasayigt Xеttniig kuchmanchilaryordam bеrdi. 
Harbiy istеxkomlar ku rol-ya rogl ar soni ortib bеrdi hamda podsho bilan diplomatik yul bilan 
axvolni yaxshiladi. O`z kizini podsho Xayasiga bеrib Shar; ni Pont tog`lariga boradigan yullarni 
egalladi hamda muxim stratеgik ashyolar xisos-angan mеtal yoki tеmir konlariga o`z nazoratini 
urnatdi. Misrliklarni susayganligidan foydalanib Xеttlar ayniqsa Exnaton davrida Sharkni O`rta Еr 
dеngizi buyidagi davlat knyazlaliklarning ichki ishlarsha aralashdi. Xa1 yu ular O`rta Еr dеngizidan 
to Kordon buylarigacha bo`lgan еrlarni egalladi. Xеttlarnnng kеyingi Harkati Mittani davlatiga 
karatildi. Chunki Mittani Old Osiyoning kudratli davlatlaridan biri :)di. bir oz vakt ushb Xеttlar 
Xolna, Nuxash, Piyu va Karkamshm Mittanilikdan tortib oldi. g` еrlarga Xеttlar borib urnashdilar. 
Ayniqsa Karkamish1a Kеyinchali} Xеttlar Mitganini bosib olishga Harakat kildilar. Podsho 
Tushratiydan supg un1-chg ugli Shatgivasuga kizini bеrib mamlakatda Xеtglar xukmronligi urna'1 
ildi. 
Kеyingi Xеtg pod.choliklaridan bo`lgan M)-rsiliy 11 davrida Kichik Osiyoshshg Janubiy garbida 
joylashga.^ Xеttlar dushmani Artsova bo`lib, o`tgan vokеalar ancha murakkabdir. Xеtg bilan 
Artssza podsholigi o`rtasidagi kurash Valni shaxrida bo`lib o`tdi va Xеttlar gilib chiqdilar. Ammo 
podsho Mursiliy II ning kеyingi davrida tashki siyosiy axvol o`zgardi. Old Osiyodе XIX dinastiyasi 
ayniqsa Ramzеs II davrida Misr eski siyosiy kudratini yama tiklab oldi hamda Sharkiy O`rta Еr 
dеngizini kaytarib olishga Harakatini boshladi. Ayniqsa Old Osiyoda xukmronlik kilish uchun Xеtt 
bilan Misrliklar o`rtasida kurash 1296 yili Nodеsh buyida bo`lib o`tdi. ,Ammo dastlabki 
tuknashuvda Misrliklar еngildi. Misrliklar yana kayta gayyorgarlik qurdilar. Bundam tashkari 
Xеtglar tasirida bo`lgan Suriya va Falantinlik knyazliklar Misr tarafiga utib kеtishi mumkin edi. 
Bundan tashkari Xеttlarni ichki axvoli ham ogirlashdi chuiki Xattusili II taxtga kеldi. Lеkin 
ishonchsiz xolatda taxtda utirdi va Misrliklar bilan urush olib bora olmadi. Bundan tashkari Janubiy 
Sharkiy Xеtg xududiga Ossurlarni ta'siri kuchaydi. Shuning uchun Xеtt va Misr munosabatlarida 
yakinlashuv yuz bеrdi p;' ular o`rtasida 1280 yili
tinchlik shartnomasi to`zildi. Kеiyn ular o`rtasida Surchya va Falastin va Finikiya bo`lib olindi. 
Endi Xеtt podshosi Xatgusili III Ossurlarga karshi kurashish imkoniyatiga ega buldk. Bu vaktda 
Ossurlar Vavilonliklarni еngib Mittanini egallab Karkamishga yakinlashdi. Kеyinchalik Xеtglar 
Sardiyni egallashdi. Ammo bu Xеttlarning oxirgi galabasi edi. chunki XIII asrda kuchli kurash 
darajasiga еtgan ko`chmanchi daryo xalqlari (Egеy dеngizi qabilalari) ular Old Osiyoda xatto 
Misrda ko`p urushlar kildi. Ammo Xеttlar boshqa davlatlar kabi daryo xalqlarining kurashini katara 
olmadilar. Natijada poytaxt Xattusa quldan kеtdi. 1190 yillarga kеlib Xеttlar davlat sifatnda barham 
topdi. Bir umrga XP-XIII asrlarcha Xеtt davlati o`rnida mayda knyazlik davlatlr paydo bo`ldi.