Ekologiyaning qisqacha rivojlanish tarixi

O‘simliklarning shamol tufayli yerga yotib qolishi
bug‘doy, 
makkajuxori, shakarqamish, javdar va boshqalarda kuzatiladi. Bunda 
shamolda o‘simliklar yerga yotib qoladi, agar ular hali pishib 
yetilmagan bo‘lsa, u holda poyalarinnng yon qismidagi yon 
novdalarning tik o‘sishi hisobiga o‘zini yana tiklab olishi mumkin. 
O‘simlikning yerga yotib qolishi boshoqdosh g‘alla ekinlari uchun 
juda noqulay hisoblanadi, chunki ular hosilini o‘rib-yig‘ib olish 
qiyin bo‘ladi. 
Kuchli shamol va bo‘ron vaqtida daraxtlar ildizi bilan 
qo‘porilib ketadi yoki tanasining ma’lum qismidan sinadi. Bunday 
ta’sir darajasi, shamolning kuchidan tashqari, o‘simlik tanasining 
anatomik strukturasiga, ildiz sistemasinnng harakterga, qishda esa 
tanasining muzlashiga bog‘liq bo‘ladi. Lub qavati yaxshi rivojlangan 
daraxtlar bo‘rondan (masalan, juka) kamroq zararlanadi. Qishda 
esadigan kuchli shamol va bo‘ron ayniqsa xavfli bo‘ladi, chunki bu 
vaqtda o‘simliklar tanasi muzlagan va juda mo‘rt bo‘ladi. O‘rmonda 
kuchli shamolda daraxtlarning sinishi natijasida uning ichkarisiga 
shamol kirib borishi uchun yo‘l ochiladi, bu esa boshqa 
daraxtlarning sinishi yiqilishiga sabab bo‘ladi. 

---

Daraxtlar shamolning bunday mexanik ta’siriga nisbatan har xil 
darajada chidamli bo‘ladi. Masalan, qoraqarag‘ay podzol tuproqli 
yerlarda yuza joylashganligi uchun shamolga chidamsiz bo‘ladi va 
odatda, shamolda ildizi bilan qo‘porilib ketadi. Lekin xuddi shu 
qoraqarag‘ay ildizi yerga chuqur kirib o‘sganda ochiq joyda kuchli 
shamolga ham chidaydi, ya’ni qo‘porilib yoki sinib ketmaydi. 
Qarag‘ay va oqqarag‘ay kabi daraxtlarning ildizi yerga chuqur kirib 
o‘sganligi uchun ular shamolga chidamli daraxtlar hisoblanadi. 
Shunga ko‘ra, kuchli shamol vaqtida ko‘pincha bu daraxtlar 
yiqilmaydi, faqat tanasining ma’lum qismidan sinib ketadi. Tuproq 
qatlami uncha qalin bo‘lmagan joylarda qarag‘ay ildizi yuza 
joylashgan bo‘ladi, shuning uchun ularni shamol ildizi bilan qo‘porib 
yiqitishi mumkin. Bargli daraxtlardan dub shamolga juda chidamli, 
chunki uning ildizi yerga juda chuqur o‘sib kirgan bo‘ladi. Qayin 
shamolga chidamsiz, tog‘ terakning yog‘ochligi mo‘rt bo‘lganligi 
uchun bo‘ronda qo‘porilib ketishi mumkin. 
Bulardan 
tashqari, 
shamolning 
ajoyib 
mexanik 
ta’siri 
daraxtlarning shox-shabbasi yoki qo‘shni daraxtlar shox-shabbasi 
bilan «savalanishi» dir. qayin shamol vaqtida uzun shox-shabbasi 
bilan kuchli savalashi mumkin, agar qoraqarag‘ay kayin bilan 
yonma-yon o‘sayotgan bo‘lsa, uning savalashidan zarralanadi. Da-
raxtlar 
shox-shabbasining 
ichki 
savalanishi 
shox-shabbaning 
siyraklashishiga, yonma-yon o‘sgan daraxtlar shox-shabbasining 
o‘zaro savalanishi esa ularning kamroq tutashishiga sabab bo‘ladi. 
O‘rmonni parvarish qilishda bularning hammasini hisobga olish 
kerak.