yondoshish zarurligini uqtirdi. General-gubemator
fon Kaufman
uning fikrini quw atlab, Peterburgga shoshilinch xabar y o ilay d i. Bu
xabarda Turkiston harbiy okrugi qo‘shinlari qo‘mondoni Rossiya
imperiyasi hukumati harbiy vaziridan Q o‘qon xonligiga qarshi
chinakamiga umsh ochishga to ‘g ‘ri kelayotganini bildirib, bu
urushni moddiy va siyosiy jihatdan ta ’minlashni so‘radi.
Imperator Aleksandr II vazir axborotini ko‘rib, bu urashga
roziligini bildiradi va 100 000 mblni ana shu tadbirga ajratadi.
Shunday qilib, 1875 yil 9 avgustda Kaufmanning buyrug‘i
bilan
umsh boshlanib ketdi. Birinchi harbiy to ‘qnashuv 0 ‘rg ‘ozi darasida
yuz beradi. Bu yerda turgan 800 qo‘zg ‘alonchiga
qarshi polkovnik
Yegashtin yaxshi qurollangan askarlari bilan hujum qiladi.
1875 yil 13 avgustda K.P.Kaufman q o ‘qonliklarga q at’iy ultima
tum mhidagi murojaatnoma yubordi. «Sizlaming boshliqlaringizdan
biri, - deyiladi o ‘sha murojaatnomada, - ruslarga qarshi umsh
boshladi. Bu urushdan nima chiqishini bilasizlar. Aslida, men sizlami
jazolashim kerak. Lekin, agarda siz q o ‘qonliklar qipchoq va qirg‘iz
xalqining dushmani bo‘lmish buzg‘unchi Oftobachini tutib menga
topshirsalaring gunohlaringdan o'tam an. Faqat shundagina men
sizlarga to ‘la «omonlik» e ’lon qilaman»1.
Q o‘qonliklar Sarimovich qo‘mondonligidagi otryad bilan 14
avgust kuni 9 soat davomida jang qildilar. Bu og‘ir kechgan jangda
qo‘zg ‘alonchilar m agiubiyatga uchradilar.
Fon Kaufman 1875 yil 13 avgustda Toshkentdan chiqib 18 avgust
kuni X o‘jandga yetib boradi. Bundan
avval polkovnik Yefimovich
boshchiligida 200 kazak artilleriya divizioni bilan Samarqanddan
X o‘jandga yetib kelgan edi. Turkiston general-gubematorligiga
qarashli harbiy kuchlar Q o‘qonga hujum qilish uchun X o‘jandda
to ‘planadi. X o‘jandda 16 rota piyoda askar, shu jum ladan, bitta
sapyor rotasi, 20 to ‘p, 900 otliq askar va 8 raketa moslamasi jangga
shay b o ‘lib turardi.
Q o‘shin shaxsan fon Kaufmanning umumiy qo‘mondonligi
os-tida 1875 yil 20 avgust kuni X o'janddan Q o‘qon y o ‘li bo‘ylab
yurish boshladi. 40 chaqirim y o ‘l bosilgach, Mahram qal’asi
yoniga
kelishadi va shu erda 22 avgustda qattiq jang b o iad i. M ahram qal’asi
shimoldan Sirdaryoga, janubdan ayrim joylari b o g ia r bilan tutashib
ketgan edi. Q al’aning jang olib borish mumkin bo ‘lgan g ‘arb tomoni
suv to id irilg an zovur bilan o ‘ralgan. Umuman, qal’a mustahkam
istehkomga aylantirilgan edi. Bu yerda 15 ming vatan himoyachilari
jangga shay b o iib turardilar.
Bobobekov Haydarbek.
PoMatxon q o ‘z g ‘oloni, 16-17-betlar.
194
www.ziyouz.com kutubxonasi
Mahram qal’asi va uning atrofi jangu jadal maydoniga
aylanadi. Birinchi b o iib shaxsan Kaufmanning o'zi qo'shini bilan
Mahramning orqa tomonidan hujum boshlaydi. Vatan himoyachilari
esa bunga javoban dushmanni ham orqadan, ham chap tomondan
qurshab oladi. Bosqinchilar to ‘plardan tinimsiz o ‘q yog‘dirib
turdilar. Bu hoi qo‘zg‘alonchilarga dushmanga yakinlashishga
imkon bermadi. Shunday bir holatda bosqinchilar astoydil hujumga
o'tdilar. 0 ‘z navbatida vatan himoyachilari ham dushmanga qarshi
10 ta to'pdan o ‘q uzib turdilar. Dushmanda esa 12 ta to ‘p bor edi.
Har ikki tomondan jang borayotgan
bir paytda Kaufman general
Golovachyovga artilleriya yordamida hujumga o ‘tish haqida buyruq
berdi. Qirg‘inbarot bag‘oyat avjiga chiqadi. General Golovachyov
boshchiligidagi qo'shinlar Mahram darvozasini buzib, ichkariga
bostirib kirishga muvzffaq bo‘ldilar. Dushman 16 to ‘p, ko'p yarog'-
aslaha, o ‘q-dori va oziq-ovqatni o ‘lja qilib q o ig a tushiradi. Vatan
himoyachilari Daryo tarafga chekinishga majbur boidilar. Shundan
so‘ng polkovnik Skobelev 500 nafar askarlari bilan Mahram bog‘-
larida pistirmada turgan qo‘zg‘alonchilarga hujum boshlaydi.
Har bir qo'qonlik istilochilarga
zarba berish uchun jihod, ozod
lik bayrog'i ostida mustahkam jipslashib chinakam kahramonlik,
vatanparvarlik namunalarini koisatdilar. Ular jonlarini ayamay
dushman bilan olishdilar. Lekin, muarrix Mirzo Olim Toshkandiy-
ning so‘zlariga qaraganda, bu urushda har ikki tomondan ham
ko‘p odam nobud b o ig an . U bunday hikoya qiladi: «Abdurahmon
Oftobachi Mahramga borib tushti. Ersa yakbora o ‘rus Xo'janddin
chiqib Mahram ustiga kelib, tolibi
jang b o iu b turub erdi, ersa
Ho'qand kulli boturlari taxti dil birla urushga bel b o g ia b omoda
boidilar. Chunon to ‘p va miltiq ottilarki, jang, go'yo qiyomati sug‘ro
b o id i, ota o ‘g ‘uldin bexabar b o id i. Kofirlardin ko‘b nobud b o id i,
musulmonlardin ham ko‘b shahid b o id i. Shul vaqtda Oftobachi
majnun urushmay, jamoasi birla tog1 ustiga chiqib ketti, ersa q irg iz-
lar bahona tobmay,
noiloj turub erdilar, hol-ahvollari buzulub ketti.
Yakbora O 'rusiya lashkari bosturdi, ko‘b musulmonlar shahid
boidilar. Musulmonlar mutafarriqa b o iu b kettilar. 0 ‘shal kuni
Oftobachi M o‘yi Muborakka kelib tushub, qipchoq xalqi Oftobachini
o'rtaga olib, ko‘b sarzanish va ta’na qildilar»1.
Mirzo Olim M ushrif bu voqeani shunday talqin etgan: «Bir kun
xon birla arkoni davlat otlanib 0 ‘rdaga kelib, xazinalami ko'rib.
1
Do'stlaringiz bilan baham: 
