k o ‘paytirishga hirs qo‘ygan. Kayfu safoni, rohatni va tinchlikni
yaxshi k o ‘rgan. Xalqning foydasiga ish yuritmagan... Mamlakatning
turli tomonlarida bir nechta b o g ia rid a gullar orasida kayfu safo qilib
yotgan: bedana, kaklik va x o ‘roz urishtirish bilan shug‘ullangan.
Masxarabozlar va hofizlar hamda m a’nosiz o ‘yinlar bilan umr
oikazgan.
Molu dunyoga haddan ziyoda hirs qo'ygan va xazinasini boyitish
uchun ko‘p soliqlar solgan. Xudoyorxonning mana shunday ishlari
va razil axloqi xalq, beklar, sipohiylar,
boylar va ulamolaming
noroziligini keltirib chiqargan»1.
Xudoyorxonning majburiy y o ila r bilan soliq to ‘plab, katta
boy-lik orttirgani, hatto, o ‘lkani istilo qilgan rus mustamlakachilari-
ning asarlarida ham o ‘z aksini topgan: «Soliqqa tortiladigan mollar-
ning turlari juda ko‘p b o iib , ular imkoni boricha barcha narsalardan
olinib, xalq tom m a’noda shilingan. Hatto kam bag‘allar keltirib
sotadigan qamish shox-shibba, yantoq va shunga o ‘xshash narsalar
dan ham soliq undirilgan. Keyingi vaqtlarda to g iard an
ariqlar orqali
oqib keladigan suvga ham soliq solingan. Faqat nafas olinayotgan
havodan soliq olinmagan, xolos. Bu hoi xonga qarshi norozilikning
asosiy omillaridan biri b o ig a n edi»2. Oqibatda mamlakatda g ‘alayon-
lar boshlandi. G ‘alayonlar qay tariqa boshlangani xususida muar-
rixlardan mullo Mirzo Olim Toshkandiy asarida m a iu m o t bor.
«Abdurahmon Oftobachini qo‘shub, ko‘p askar birla buyurdi. Bular
borib urushub q irgizlarni qochurdilar. Q irg izlar parishon b o iu b
ketdilar. Bir necha biylar, chunonchi, Umarbek,
Abdurahmon
shayton, Qoraqushbiy va Sulaymon o ‘g ‘ri va bir necha q irg iz biylar
birla q o ig a tushti, ko ‘p obro‘ birla kelib xonni k o iu b , muloqot
qilib, duo ayladilar. Filjumla, xotirjam boidilar. Ersa Musulmonqul
degan q irg iz qipchoq urushdan qochub, bir necha q irg izlar mas-
lahat aylab xonzoda topmoq
uchun Buxoro tarafiga borib, P o iatx o n
valadi Murodxonni oldiga borib vasvasa qilib ekan. Urganjg‘a,
Muhammad Alixon o ‘g i i Muzaffarxonnmg oldiga borib, necha
kun turub vasvasa qildikim, xon qilib, ota taxtiga oiturm oqqa
fotiha o ‘qubmiz, sizga buyurdilar, hamma xaloyiq sizga muntazir
turubdirlar, debdi. Muzaffarxon aytdikim: «Sizga
q irg iz xalqini
e ’tiborlaring yo‘q turur. Qalandarxon akamni ham olib borib,
Ziyoev Hamid.
K o 'rsa tilg a n asar. 133-bet. X u d o y o rx o n n in g ijobiy tom onlari
va b u n y o d k o rlik ishlari ham b o 'lg a n in i o 'z b e k olim lari R .N abiev (Iz istorii
K okandskogo xanstva. Т., 1972) va Sh. Y usupov (X ufiya qatlam lar. Т., 1999)
k o 'rsa tish g a n in i eslatib o 'ta m iz . -
Mualliflar.
0 ‘sha asar, 334-bet.
184
www.ziyouz.com kutubxonasi
M urg'zor qishloqda o ‘ldurub qo‘ydinglar. Alhamdululloh yovhat
bahuzur» deb qabul qilmadi. Musulmonqul noiloj qaytib, Toshkent-
g ‘a keldi, ersa Muhsinboyning o ‘g i i mullo Abdulmo‘minning
hovlisiga qo‘nub erdi. Anda bir mulla Ishoq degan qirg‘iz bala
Mazang degan m avze’da nosfurushlik qilur ekan. Azbaroyi nos
olmoqqa kelgan ekan. Abdulmo‘min mazkur aytdikim; «Ey
ahmoq
qirg‘iz, shul qirg‘iz balani Po‘ladxon deb olib borg‘il. Ish saranjom
topganda, bir xon topilur», dedi ersa m a’qul b o iu b , o ‘shal qirg‘iz
balani olib Obliq ustidin oshib Chust ustig‘a kelib, qo‘shung‘a
qo‘shuldi. Qirg‘izlar hursand bo‘lub, shodiyona qo'ydilar, oq kigizga
solib xon ko'tardilar»1.
Tarixchining so'zlariga qaraganda, mullo Ishoq mullo Hasan
o ‘g ‘lini Q o‘qon xoni Olimxonning nabirasi deb Chustda xon ko‘-
tardi.
Mullo Ishoq M arg‘ilon shahriga yaqin Uhna degan qishloqda
istiqomat qiluvchi B o‘ston qabilasiga mansub oilada tug'ilgan va
otasi M arg'ilondagi Oqmadrasada mudarrislik qilgan. Mullo Ishoq
dastlabki m a’lumotni Tunqotar madrasasida, so‘ngra
otasi huzurida
olgan. 1867 yili o ‘qishni tashlab Farg‘onadagi So‘xga keladi va bu
yerdagi ko'chmanchi qirg‘izlar orasida ikki yil yashab, so‘ng Uhna-
dagi masjidda, keyin esa Andijondagi masjidlaming birida imomlik
qiladi. Ayni paytda savdogarlik bilan ham shug‘ullanadi.
Mullo Ishoq xonlikning nufuzli kishilaridan biri, quramalik
Abdulmo‘min dodxoh bilan do‘stlashib, ikkalalari Toshkentga
keladilar. Xonlikning siyosiy kurashlarida faol qatnashgan va ko'pni
ko‘rgan Abdulmo‘min qo‘p
voqealami unga gapirib berib, mullo
Ishoqning siyosiy ongi o‘sishida muhim ahamiyat tutgan. Soxta
Po‘latxon bo ‘lish taklifini u shu yerda qabul qiladi.
Chin Poiatxonning taqdiri esa bunday bo'lgan edi: 1810 yili
Q o‘qon xoni Olimxon o ‘ldirilgandan keyin uning xotini Otaliqton
ismli o ‘g ‘li bilan Qorateginga qochadi. Qorategin hokimi Sho o ‘z
qizini Otaliqxonga nikohlab beradi va ularni Buxoro amiriga xizmat
qilish uchun Samarqandga jo'natadi.
Bir qancha vaqtdan keyin Otaliqxon ota taxtini q o ig a kiritish
maqsadida Q o'qonga jo ‘naydi. Ammo u yoMda o'ldiriladi. Uning
xotini, o ‘g ‘li P o iatb ek va qizi (Po‘latbekning opasi) qiyin ahvolga
tushib qoladilar. Onalari vafot etgandan keyin Buxoro amirining
maslahati bilan PoMatbekning opasi Xoja
Ahror masjidi mutavallisi-
1
Do'stlaringiz bilan baham: 
