|
Mulohaza uchun dalolat
Jangchi muarrix
Muarrix Muhammad Solih quroldoshlari bilan daladagi ikki
to ‘pni shahar ichiga joylashtirishga yordam berayotganda beliga oltin
kamar bog‘lagan, kumush g ‘ilofda qilich va oltin sopli oyboltasi bor
sardorlardan biriga ko‘zi tushadi. Muhammad Solih uni shahardan
qochayotgani uchun xoinlikda ayblab, temir tayoq bilan yelkasiga
tushiradi. Ruslaming to ‘pdan otgan snaryadlaridan biri to ‘pchilami
oid irad i, b a’zilarini esa jarohatlantiradi. Natijada to ‘p otuvchi kishi
qolmaganidan Muhammad Solih hamrohlari bilan o ‘qni to ‘pga
joylaydi. Shunda bir yosh yigit kelib, ismi Toshmuhammad ekanligini
va O qqo‘rg‘ondanligini m a’lum qilib, to ‘p otishga kirishadi. Bu
yigitning otgan o ‘qlari xato ketmasdan m o‘lj alga tegishi orqasida
dushman zambaraklarining ovozi o ‘chadi. Bundan xursand b o ‘lgan
Muhammad Solih unga shunday deydi: «Ey, jon o ‘g ‘lim, xizmating
sharofatidan musulmonlar katta foyda k o ‘rdilar. Q al’a kungirasidan
qaraylikchi, o ‘qlar bekorga ketmaganmikan. Tezdan qarasak, ruslar
Niyozbekni katta y o ii bo‘ylab to ‘plarini pastlik yerga qo‘yib,
so‘ngra asta-sekin Sho‘rtepa tomonga yurdilar. Bulami k o ‘rib
tarixchi Toshkandiy «Oxirating obod b o ‘lsin, zotu zurriyotingga
rahmat!», - deb Toshmuhammadni duo qildi».
Muhammad Solih hamrohi Eshonxon hoji bilan masjiddan
chiqqanda, Chust hokimi Muhammad Ayyub ming kishilik otliq
askari bilan shahardan ketayotganini ko‘rdi. Ularga «qayoqqa
ketayotirsizlar», deb savol berilganda, «mslar K o‘kcha darvozasi
tomon kelmoqchi, amiri lashkar mulla Alimqul o ‘sha yoqqa borishni
buyurdilar», deb javob beradi. Shu paytda bir kishi Amiri lashkar
oidilar, ular qochib ketayotir, degan. Chust hokimiga «Hukumat
bergan tuzini» inobatga olib, dushmanga qarshi umshni davom
ettirish lozimligini aytganda, hokim: «Bu mullavachcha nimalami
gapirayapti», - deb qilichi bilan uning boshiga tushirmoqchi b o i
gan. Muhammad Solih esa chaqqonlik bilan miltig‘ining qo‘ndog‘i
bilan hokim otining tum shug‘iga va orqa tomoniga urganda
gandiraklab, orqaga ketayotgan otlarga borib urilgan.
101
www.ziyouz.com kutubxonasi
M uhammad Solih yana bir voqeaning guvohi b o ig a n . U k o ‘chada
ketayotganda choponi ichida qilichi bor ikki kishining yuk ortilgan
ikki otni yetaklab ketayotganliklarini k o ia d i. «Bizlar savdogarlarmiz,
hukumat saroyiga borayotirmiz», - deyishadi ular. Ammo Muhammad
Solihning shogirdlaridan biri u otliqlar Q o'qondan qori Shamsiddin
tomonidan mulla Alimqulga urush xarajatlari uchun yuborilgan
m ab lag ia m i olib ketayotgan H akim xo'ja va Yoqubboyvachcha nomli
kishilar ekanligini m a iu m qiladi. Yuklar davlat xazinasiga tegishli
mablag' ekanligini anglagan Muhammad Solih xazinani Musa
M uhammadbiy degan kishining uyiga tushirtirgan va o'g'irlanish-
dan saqlab qolgan. Shundan keyin Muhammad Solih bu haqda
m a iu m o t berish uchun Sulton Sayidxon huzuriga boradi. U hamrohi
Eshonxo‘ja bilan Balx a rig i ko'prigidan o ig a n d a podshohlik
anjomlarini va har xil narsalaming tepasida turgan T o iaq u l degan
shaxsga duch kelgan. U kishi xazinaga tegishli nafis va qimmatli
buyumlarni shahar ichiga oldirishda yordam berishni Muhammad
Solihdan iltimos qilgan. Bu s o io v sarbozlar yordami bilan amalga
oshirilgan. Keyin m a iu m b o iishicha, xazina mollari qaergadir
olib ketishga tayyorlab qo‘yilgan ekan. Muhammad Solih Sulton
Sayidxonning darvozaning shimolidagi Davlatboy degan kishining
o iik z o rid a turganini aniqlaydi. Muhammad Solih Sulton Sayidxon
ning: «Qaerdan kelayotirsizlar», - degan savoliga shunday javob
beradi: «Mujohidlar va g'oziylar jamoasiga Q o'qon darvozasini
berkitdirib, parishonhol va har tomonga qochayotgan kishilami
o 'z joylariga qaytarib va yaxshi so'zlar bilan ko'ngillarini ko'tarib,
yuraklaridagi har turli vahima va xavfni chiqarib podshohlikka
tegishli turli mollami va m ablag'lam i talon-toroj etishdan xoli
etib, m a iu m o t berish uchun huzuringizga keldik». Shuningdek, u
so'zining oxirida Toshkent shahrining «qurshovdagi qoi-oyoqsiz
va tashnalikda qolgan xalqini ozod etishning oxiri baxayr bo'lish-
ligini», «yaxshi nom qoldirish va buni avlodlar qalbida abadul-abad
saqlashini ta’kidlab o'tadi».
Muhammad Solihning chin yurakdan aytgan so'zlari Otabek
sharbatdoming g'azabini qo'zg'atdi. U o'zini tutaolmay, navkarlarga
M uhammad Solihni otib tashlashni buyurdi, Ammo, Muhammad
Solih ko'chaning o'rtasiga tushib ulardan oldin miltiqlari bilan
ulaming peshonasini nishonga oladi. Bu holni ko'rib turgan viloyat
kattalaridan biri eshon Mansurxoja: «Otabek, hozir shunday vaqtki,
fitna-fasodni va xalqning parishonligini daf etib va orqaga qaytib,
mamlakatdorlik ishlari bilan m ashg'ul bo'lish darkor. Ayni bir vaqtda
podshohlik asbobu anjomlarini bir yerga to'plash lozimdir», - deya
102
www.ziyouz.com kutubxonasi
uni vazminlikka chaqirdi. Shundan keyin y o ig a chiqishga otlanib
turgan Sulton Sayidxon «darhol otining jilovini orqaga burib va
qaytib» Muhammad Solihning oldiga kelib, o ‘zining Toshkentdan
ketmasligini aytadi. Muhammad Solih shu tariqa o ‘zi shaxsan
Toshkent mudofaasiga munosib hissasini qo‘shadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
