Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

 
36.2. Мыс ҳәм оныӊ бирикпелери 
Мыс таза ҳалда созылыўдағы беккемлиги тӛмен (200-250 МПа), тығызлығы 8,9 г

см
3
, 
суйықланыў температурасы 1083
0
С болған қызғыш реӊли металл болып, ыссылық ҳәм 
электр токын жақсы ӛткизеди. Қурылыс материаллары сыпатында мыс таза ҳалда дерлик 
ислетилмейди, бирақ мыс тийкарындағы бирикпелерден кең пайдаланылады. 
Латун мыс ҳәм цинк (40% ке шекем) бирикпеси болып, қурамына легирлеўши 
қосымшалар сыпатында алюминий, қорғасын, никел, қалайы ҳәм марганец қосылады. Латун 
химиялық қурамына қарап томпак Л96 ҳәм Л90 (88-97% мыс), ярым томпак Л80 ҳәм Л85 (79-
86% мыс), латун Л 62, Л68, Л70 (62, 68, 70% мыс сәйкесликте), алюминийли латун ЛА 77-2, 
марганецли латун ЛМц 58-2, темир-марганецли латун ЛЖМц 59-1-1 ҳәм никелли латун 
ЛН65-5 түрлерге бӛлинеди. 
Бронза. 
Бронза мыс ҳәм қалайы, марганец, алюминий, никел, кремний, бериллий ҳәм 
басқа элементлер бирикпеси есапланады. Бронзаның созылыўдағы беккемлиги химиялық 

---

239 
қурамына қарап 150-800 МПа аралығында болады. Қалайлы бронза атмосфера, дуз 
еритпелери ҳәм кислоталарға шыдамлы, алюминийли бронза беккем ҳәм химиялық 
орталықларға шыдамлы, кремнийли бронза желиниўге ҳәм жоқары температураға шыдамлы 
болады. 
Қурылыста 
бронза 
санитария-техника 
буйымларының 
металл 
бӛлимлери, 
фурнитуралар ҳәм материаллар таярлаўда ислетиледи. 
Цинк – кӛкимтир-ақ реӊли металл болып, коррозия орталығына шыдамлы болады. 
Соныӊ ушын полат буйымларды цинклеў ушын ислетиледи. 
Титан – күл реӊ-ақ реӊли металл болып, 1665
0
С да суйықланады, тығызлығы 4,32-4,50 
г

см
3
. Титан бетинде пайда болған оксид перде коррозия орталығына, желиниўге шыдамлы 
болады. Титанның механикалық ҳәм технологиялық қәсийетлерин жақсылаў мақсетинде 
оныӊ қурамына легирлеўши алюминий, молибден, ванадий, марганец, хром, кремний, темир 
ҳәм басқа металлар қосылыўы мүмкин. Титан ВТ5, ВТ5-1, ВТ6, ВТ8, ВТ14, ОТ4 сыяқлы 
маркаларда болады. Титан бирикпелериниӊ созылыўдағы беккемлиги 700-1400 МПа. Титан 
бирикпелери суўық ҳәм ыссы ҳалда жақсы деформацияланады, кепсерленеди ҳәм коррозия 
орталықларына шыдамлы болады. 
Қорғасын – күл реӊ-кӛк реӊли аўыр металл болып, қәлиплерге жақсы қуйылады, 
прокатлаў мүмкин. Қорғасын кислоталарға шыдамлы, рентген нурларынан қорғаў 
қәсийетине ийе. Соныӊ ушын ол арнаўлы қурылыста ислетиледи.