Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Легирленген полатлар.
Кем легирленген полатлар қурылыс системасында кӛбирек 
ислетиледи. Бул полатлар қурамында углерод муғдары 0,2% аспаўы шәрт, кери жағдайда 
полаттың пластиклиги ҳәм коррозияға шыдамлылығы пәсейеди ҳәмде кепсерлениўи 
қыйынласады. Жоқары сапалы полатлар кепилленген қәсийетлерине қарай 15 категорияға 
бӛлинеди. Легирлеўши қосымшалар полат қәсийетине тӛмендеги тәризде тәсир етеди: 
марганец полаттың беккемлигин, қаттылығын ҳәм желиниўге шыдамлылығын асырады; 
кремний ҳәм хром беккемлиги ҳәм отқа шыдамлылығын; мыс полаттың коррозияға 
шыдамлығын асырады; никел болса полаттың соққыға беккемлигин асырады. Никел, хром 
ҳәм мыс пенен легирленген полатлар пластиклиги жоқары, жақсы кепсерленетуғын болады. 
Олар тийкарында санаат ҳәм пуқара қурылысы конструкциялары, кӛпирлердиң пролетлы 
қурылмалары ҳәм басқалар таярланады. 
Металл конструкциялар таярлаўда кем углеродлы, кем легирленген ВСт3сп5, 10ХСНД, 
15ХСНД, 09Г2С, 10Г2СД ҳәм басқа маркадағы полатлар ислетиледи. 
Орташа ҳәм кӛп легирленген полатлар қурамына хром-никел, хром-никел-марганец 
легирлеўши қосымшалар киритиледи. Бул полатлар коррозия орталығына шыдамлы болады. 

---

235 
35.6 Полат буйымлар 
Полат буйымлар таярлаў технологиясы тӛмендегилерден ибарат: прокатлаў, балғалаў, 
штамплаў, пресслеў ҳәм суўық ҳалда профиллеў. 
Прокатлаў.
Прокатлаў усылында профилленген полат буйымлар таярланады. Бул 
усылда полат қуйма прокат станның айланатуғын валлары арасынан ӛткизилиўи 
нәтийжесинде белгили профил формаға киреди. Полат суўық ҳәм ыссы ҳалатларда 
прокатланады. Прокатлаў процессинде полат загатовка созылады, қысылады ҳәм 
жиңишкелеседи. Ыссы ҳалатда полатты прокатлап домалақ, квадрат, мүйешлик, труба, 
швеллер, қоставр, профилли тәкирарланатуғын арматуралар ҳәм басқалар таярланады. 
Прокатлаўдың суўық ҳалда созыў усылында полат загатовка киши тесиклерден (филерлер) 
ӛткизип жиңишкеленеди. Созыў усылында сым, киши диаметрли трубалар ҳәм т.б. 
таярланады. 
Балғалаў. 
Бул усылда чўғланган полат загатовкаға балға соққылары менен ислеў 
берилип керекли формаға келтириледи. Балғалаў усылында болт, анкер, скоба ҳәм т.б. полат 
буйымлар таярланады. Бул усылдың кемшилиги жүдә анық ӛлшемдеги буйымларды алыў 
қыйынлығы. 
Штамплаў.
Штамплаў жүдә анық ӛлшемдеги полат буйымлар таярлаў усылы болып, 
балғалаў усылының бир түри есапланады. Бул усылда полат загатовка балға соққылары 
астында созылып, штамп формасына киреди. Штамплаў усылында кӛбирек полат листлерге 
ислеў берилип, түрли формадағы буйымлар ҳәм бӛлимлер таярланады. 
Пресслеў.
Пресслеў усылында полат матрицадағы арнаўлы тесик арқалы қысып 
шығарылып форма бериледи. Бул усылда қуйма ҳәм прокатланған загатовкалар дәслепки 
материал ўазыйпасын ӛтейди. Пресслеў усылында түрли кесимли профиллер, фасон 
профиллер таярланады.