Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

 
35.2-кесте 
Полат арматура характеристикалары 
Арматура 
классы 
Полат 
маркасы 
Диаметр, 
мм 
Норматив кӛрсеткишлер 
ағыў шегарасы, 
МПа, кеминде 
Үзилиўдеги ўақытша 
қарсылық, МПа, кеминде 
А-I 
Ст3сп3 
6-40 
240 
- 
A-II 
ВСт5сп3 
10-40 
300 
- 
A-III 
10ГТ 
35ГС 
25Г2С 
10-32 
6-40 
6-40 
300 
400 
400 
- 
- 
- 
A-IV 
80С 
20ХГ2Ц 
10-18 
10-22 
600 
600 
- 
- 
A-V 
23Х2Г2Т 
10-22 
800 
- 
Aт-IV 
- 
10-25 
600 
- 
Aт-V 
- 
10-25 
800 
- 
Aт-VI 
- 
10-25 
1000 
- 
B-I 
- 
3-5 
- 
550 
Bр-I 
- 
3-5 
- 
550-525 
B-II 
- 
3-8 
- 
1900-1400 
Bр-II 
- 
3-8 
- 
1800-1300 
Қадағалаў сораўлары: 
1. Металлар қандай классификацияланады? 
2. Шойын алыў технологиясын айтып бериӊ. 
3. Полат ислеп шығарыў технологиясы нелерден ибарат? 
4. Шойын ҳәм полаттың қурамы, дүзилиси ҳәм қурамын айтып бериӊ. 
5. Легирлеўши элементлер шойын ҳәм полат қәсийетлерине қандай тәсир кӛрсетеди? 
 
36-тема. Реңли металлар ҳәм олар тийкарындағы бирикпелер
 
 
Таяныш сөзлер:
мыс, қалайы, қорғасын, бронза, жез, алюминий, бирикпелер, 
атмосфера орталығына шыдамлылық, конструктив буйымлар, безеў буйымлары 
 
Жоба: 
36.1. Алюминий ҳәм оныӊ бирикпелери 
36.2. Мыс ҳәм оныӊ бирикпелери 
36.3. Металларды коррозия ҳәм ӛрттен қорғаў 
 
36.1. Алюминий ҳәм оныӊ бирикпелери
Қурылыс системасында еӊ кӛп ислетилетуғын реӊли металл алюминий есапланады. Ол 
жоқары беккемликке, пластикликке ийе болып, коррозия орталығына шыдамлы болады. 
Алюминийдиң жеӊиллиги ҳәм басқа реӊли металлар менен бирикпелер пайда етиўи оныӊ 
әҳмийетли қәсийетлери есапланады. 

---

238 
Мыс, магний, титан, никел, цинк, қалайы ҳәм басқа реӊли металлар кӛп ҳалларда 
бирикпелер компонентлери ҳәм легирлеўши қосымшалар сыпатында ислетиледи. Нодир 
реӊли металлардан алынған бирикпелер арнаўлы қурылыс объектлеринде, архитектура 
естеликлерин рестоврациялаўда ислетилиўи мүмкин. Реӊли металлар таза ҳалда кем 
ислетиледи, себеби беккемлиги ҳәм қаттылығы талапқа жуўап бермейди. 
Алюминий гүмис тәризли-ақ реӊли металл болып, тығызлығы 2,7 г

см
3
, ериў 
температурасы 658
0
С, беккемлиги 10 МПа болады. Ашық ҳаўада алюминий бети 
хиралашади, пайда болған жуқа беккем перде оксиди алюминийди агрессив орталықлардан 
қорғайды. 
Алюминий қурамына легирлеўши қосымшалар сыпатында мыс, цинк, марганец, 
магний, темир, хром, бериллий киритилип, механикалық қәсийетлерин жақсылаў мүмкин. 
Алюминий беккемлигин пластик деформациялаў, таплаў усыллары менен асырыў 
мүмкин. Алюминий бирикпелери деформацияланатуғын ҳәм қуйма түрлерге бӛлинеди. 
Деформацияланатуғын бирикпелер болса термикалық беккемленген ҳәм беккемленбеген 
түрлерге бӛлинеди. Термикалық беккемленген бирикпелерге алюминий-магний-кремний, 
алюминий-мыс-магний 
ҳәм 
алюминий-цинк-магний; 
термикалық 
беккемленбеген 
бирикпелерге техникалық алюминий ҳәм еки компонентли бирикпелер-алюминий-марганец 
ҳәм алюминий-магний киреди. Бундай пайда етилген дуралюминий бирикпелеринде мыс 
алюминий беккемлигин асырады, бирақ пластиклигин ҳәм коррозияға шыдамлылығын 
кемейттиреди. 
Алюминий бирикпелериниӊ қәсийетлерин жақсылаў ушын хром, ванадий, титан, 
цирконий сыяқлы легирлеўши элементлер қосылады. 
Техникалық алюминий АД, АД I сыяқлы маркаланады. Бул жерде А-алюминий, Д-
дуралюминий типиндеги бирикпе, I-бирикпедеги алюминий муғдарын кӛрсетеди (АД да 
98,8% ҳәм АД I да 99,3% алюминий бар). Жоқары беккемликтеги алюминий В95, В96; 
қуймасы-АК6, АК8 ҳалда маркаланады. Бул жерде цифрлар легирлеўши элементлер 
муғдарын (%) билдиреди. Термикалық беккемленбеген алюминий бирикпелери АДIM; 
AмцМ; АМг2M; AМг2H2 ҳалда маркаланады. Бул жерде М-мягкий, Мц-марганец, Мг2-
қурамыда 2% магний болған бирикпе. 
Алюминий бирикпелери маркалары цифрларда кӛрсетилиўи мүмкин: 1915, 1915Т, 
1925, 1935Т. бул жерде биринши цифр бирикпе тийкары болған алюминийди, екинши цифр 
компонентлер композициясын, ақырғы еки цифр бирикпениң ӛз топарындағы тәртип 
номерин билдиреди. 
Алюминий бирикпелеринен прокатлаў усылында швеллер, қоставр, мүйешлик, тегис 
ҳәм толқын тәризли листлер, трубалар ҳәм басқа буйым ҳәм конструкциялар таярланады. 
Олар тийкарында имарат ҳәм иншаатлар ушын жеӊил конструкциялар, витрина ҳәм терезе 
торлары, үш-қатламлы ыссылық изоляциясы панеллери, аспа потолоклар ҳәм т.б. таярлаў 
мүмкин.