Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

26.3-сҥўрет. Экструзия машинаның ислеў схемасы 
1-салыў бункери; 2-шнек; 3-головка; 4-калибрлеўши үскене; 5-массаны тартыўшы 
үскене; 6-дорн; 7-фильтр. 
Пресслеў усылында 
пластмасса жумысшы органы қыздырылатуғын пресслерде 
таярланады. Пресс қәлиплерде пресс порошоклар ыссы ҳалатда прессленип ямаса кӛп 
қатламлы пресс қәлиплерде листлер, плиталар ҳәм панеллер бир нешеси прессленип 
алыныўы мүмкин (26.4-сүўрет). Бул усылда буйым ҳәм конструкциялар әдетде термореактив 
полимер байланыс-тырыўшылар тийкарында таярланады. Мәселен, фенопластлер, 
аминопластлер, ағаш талшықлы ҳәм 
пайрахалы
плиталар ҳәм басқалар. 
26.4-сҥўрет. Пресс-қәлиплеў (штамплаў) схемасы 
а) пресс-материал салыў; б) қәлипти жабыў ҳәм пресслеў; в) буйымды шығарып алыў; 1-пресс-
материал; 2-пресс-қәлиптиң ысытылатуғын матрицасы; 3-ысытылатуғын пуансон; 4-пресс ползуны; 
5-электр ысытқыш; 6-буйым; 7-буйымды шығарыўшы үскене. 
Ленталы 
композицион 
полимер 
материаллар 
ҳәм 
панеллерди 
пресслеў 
технологиясында таярлаў ушын кӛп қабатлы гидравликалық пресслер ислетиледи. 
Гидравликалық пресслер маркасына қарап 10 т дан 50 т ға шекем ҳәм оннан артық 
қуўатлыққа ийе болады. Пресслердиң жумысшы органы ысытылған суў, пуў, электр 
үскенелери жәрдеминде қыздырылады. Буйымлар ыссы ҳалатда қыздырылғанда процесс 
басым астында алып барылады. 
Кӛп қабатлы пресслерде ағаш талшықлы ҳәм ағаш 
пайрахалы
плиталар, қағаз қатламлы 
пластиклер, үш қатламлы желимленген панеллер, текстолитлер ҳәм басқа композицион 
полимер қатламлы буйымлар таярланады. 
Пресс-қәлиплерде гигиена талапларына жуўап беретуғын полимерлер тийкарында 
(полиэфирлер, эпоксид смоласы ҳәм т.б.) санитария-техника буйымлары, ром ҳәм есик 
бӛлимлери, қурылыс машина ҳәм механизмлери бӛлимлери ҳәм басқалар қәлипленеди. 
Қуйма усылда
термопластикалық ҳәм термореактив полимерлер тийкарында 
композицион полимер қурылыс материаллары таярланады. Қуйма усылдың еки кӛриниси 
бар: әпиўайы қәлиплеў ҳәм басым астында қәлиплеў. Әпиўайы усылда полимер 
композициясы ысытылған ямаса суўық ҳалатда қәлиплерге қуйылады ҳәм ӛним 
полимеризация ямаса поликонденсация процесслери нәтийжесинде қатады. Әпиўайы қуйма 
усылда буйым түрли қураллар менен тегислениўи ҳәм тығызластырылыўы мүмкин. 
Бул усылда буйым ишинде ҳаўа бослықлары қалыўы есабынан ӛним жүдә жоқары 
тығызлыққа ийе болмайды. Әпиўайы усылда реактопластлер тийкарында полимербетон ҳәм 
ысытыў
 

---

172 
полимер араласпа плиталары, панеллер ҳәм конструкциялар, органикалық шийшадан түрли 
буйымлар ҳәм басқа декоратив ӛнимлер таярланады. 
Басым астында қуйыў усылында тийкарынан термопластикалық полимерлерден 
буйымлар алынады. Бул усылда полимер 
қовушоқ
-ақпа ҳалатқа шекем қуйыў машинасының 
қыздырылатуғын цилиндринде қыздырылады ҳәм плунжер ашылып масса қәлипке басым 
астында айдалады. Еритпе 20 МПа ға шекем басым астында қәлиплениўи мүмкин. 
Қәлиплерди тез босатыў мақсетинде олар суўық суў менен суўытылады (26.5-сүўрет). Бул 
усылда полиэтилен, полипропилен, полистирол ҳәм сол сыяқлы термопластикалық 
полимерлер тийкарында буйымлар таярланады. 
Басым астында қуйылғанда буйым ишки кемшилик (нуқсон) лерсиз болады, 
тығызлығы ҳәм беккемлиги артады; технологиялық процессти толық механизацияластырыў 
ҳәм автоматластырыў мүмкин.