Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

 
Жоба: 
22.1 Улыўма мағлыўматлар 
22.2 Битумлы байланыстырыўшы затлар 
22.3 Қатронлы байланыстырыўшы затлар 
 
22.1 Улыўма мағлыўматлар 
Битумлы ҳәм қатронлы байланыстырыўшылар имарат ҳәм иншаатлар қурылысында 
әййемнен ислетип келинген. Тәбийий битум ҳәм қатронлар имаратлардың жер асты бӛлегин, 
ағаш конструкцияларды гидроизоляциялаўда, портлар иншаатларын теңиз шор суўларынан 
қорғаўда ҳәм басқа орынларда ислетилген. Бундай байланыстырыўшылар ислетилген жайлар 
Мыср, Вавилон, Греция, Орайлық Азияның әййемги қалаларында археологлар тәрепинен 
табылған. XIX әсир орталарынан баслап нефт қазып шығарыў раўажланғаннан кейин, нефт 
битумлары алыў ҳәм олар тийкарында түрли қурылыс материаллары ислеп шығарыў 
кеңейген. 
Битумлы материалларға тәбийий битумлар, асфальт жыныслары, нефт (жасалма) 
битумлары ҳәм гудрон киреди. 
Тәбийий битумлар
-жабысқақ суйықлық ямаса қатты затлар болып, углеводород 
бирикпелери ҳәм металл емес ҳосилалар араласпаларынан ибарат. 

---

151 
Тәбийий битумлар нефттиң жер қатламларында тәбийий оксидлениўи (полимерлениўи) 
нәтийжесинде пайда болған; реӊи қара ямаса тоқ 
жигар
реӊ болады. Олар нефт кәнлери 
әтирапында
 
таза ҳалда жер асты кӛллери ҳәм линзалары сыпатында ҳәмде кӛп жағдайларда 
шӛгинди таў жынысларына (ҳәктаслар, қумтаслар) сиңген ҳалатда ушырасады. Тәбийий 
битум 
камчил
ҳәм баҳасы қымбат болғаны ушын қурылыста битум лаклары сыпатында 
ислетилиўи мүмкин. 
Асфальт жыныслары-
тәбийий битум сиңген геўек таў жыныслары есапланады 
(ҳәктас, доломитлер, қумтаслар ҳәм басқалар). Қурамында 5-20% битум болған таў 
жынысларынан түрли усыллар жәрдеминде битум ажыратып алынады ямаса жыныслар 
майдаланып асфальт порошогы кӛринисинде араласпалар ҳәм бетонлар таярлаўда 
ислетиледи. Битум асфальт жыныслардан қайнаған суўда еритип ямаса бензол, хлороформ, 
скипидар, углерод сулфиди сыяқлы органикалық еритиўшилер менен ислеў берип алынады.