Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

 
21.1 Асбестцемент шийки зат материаллары 
Асбоцемент цемент, асбест (цемент массасына салыстырғанда 10-20%) ҳәм суў 
араласпасыныӊ қатыўынан пайда болған жасалма композицион қурылыс материалы 
есапланады. Асбоцемент қурамында цемент байланыстырыўшы матрица, асбест болса 
дисперс талшық тәризли арматура каркасы ўазыйпасын орынлайды. Пайда болған композит 
жоқары беккемлик, отқа шыдамлылық, суў ӛткизбеўшилик, ыссылық изоляциясы, электр 
ӛткизбеўшилик ҳәм атмосфера орталығына шыдамлылық қәсийетлерине ийе болады. 
Ақырғы ўақытта асбест талшығы концерогенлик қәсийетине ийе деген болжаўларға 
тийкарланып айрым раўажланған мәмлекетлерде олар тийкарында қурылыс материаллары 
ислеп шығарыў қадаған етип қойылды. Екинши шамалаўға қарағанда бул сӛзлер бәсекили 
фирмалар арасындағы дүнья базарын ийелеў жолындағы илаж деп қаралады. Бул еки қарама-
қарсы пикирлер бойынша белгили илажлар алып барылмақда. 
Портландцемент. 
Асбоцемент буйымлар ислеп шығарыўда М400 ҳәм М500 маркалы 
портландцемент, безеў материаллар алыўда ақ ҳәм реӊли цементлер, буйымлар автоклавда 
ислеў берилгенде портландцемент ҳәм кварц порошогы араласпасы ислетиледи. Буйым 
таярлаўда алитли цементлерди ислетиў мақсетке муўапық. Цемент қурамында үш калцийли 
силикат 52% кем болмаслығы үш калцийли алюминат 8% кӛп болмаслығы керек. Цементтиӊ 
майдалық дәрежеси 2900-3200 см
2

г дисперсликде болыўы зәрүр. Қум порошоклы 

---

143 
портландцемент, портландцемент клинкери, кварц қумы (45% ке шекем) ҳәм гипс 
араласпасын порошок ҳалатына шекем майдалап таярланады. 
Қум порогоклы портландцемент байланыстырыўшысының майдалық дәрежеси 3200-
3600 см
2

г болыўы керек. Цемент қурамында тез ерийтуғын силтилер муғдары 0,3% аспаўы 
шәрт. 
Асбест.
Асбест тәбийий талшық тәризли материал болып, суўлы ҳәм суўсыз магний 
силикаты, айрым түрлеринде калций силикаты ҳәм натрий силикатынан ибарат болады. 
Асбоцемент материаллар ислеп шығарыўда хризотил-асбест (3МgO
.
2SiO
2
x2H
2
O) 
ислетиледи. Асбесттиң бул түри улыўма асбест ислеп шығарыўдыӊ 95% қурайды. Асбест 
талшығыныӊ диаметри 1 мкм, бирақ асбест тасы гидромеханикалық усылда езгиленгенде 
орташа 0,02 мм талшықлары пайда болады. Асбест талшықлары 600-800 МПа беккемликке, 
ийилиўшеңлик қәсийетлерине ийе. Цемент тасы қурамына 10-20% асбест талшықлары 
киритилсе, оныӊ ийилиўиндеги созылыў беккемлиги 3-5 мәрте жоқары болады ҳәм соққыға 
беккемлиги артады. 
Асбест 8 сортда (0 ден 7 ге шекем) ҳәм 42 маркада товар ҳалында ислеп шығарылады. 
Жоқары сортлы асбестлердиң талшығы узун болады. Асбоцемент буйымлар ислеп 
шығарыўда қысқа талшықлы асбест-3, 4, 5 ҳәм 6 сортлы, талшық узынлығы 0,3-10 мм болған 
түрлери ислетиледи. 
Асбоцемент буйымлар алыўда асбест (10-15%), азмаз базалт шийша ямаса шлак 
минерал пахтасы менен алмастырылады. Айрым жағдайларда небеленли целлюлоза, 
екилемши крафт-целлюлоза, қағаз макулатурасы, ағаш талшығы ҳәм басқа синтетикалық 
талшықлар ислетилиўи мүмкин. 
Суў.
Асбоцемент ислеп шығарыў ушын ислетилетуғын суў қурамында органикалық 
затлар, ылай тәризли араласпалар, дуз еритпелери болмаслығы керек. Изей, батпақ, теңиз 
суўларын ислетиў мүмкин емес.