Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

15.2.6 Шлакишқорли байланыстырыўшылар тийкарындағы бетон 
Шлакишқорлы байланыстырыўшы қара ҳәм реӊли металлургия шлаклары ҳәм жоқары 
модуллы феррохром шлаклары биргеликте майдаланып, белитли шламлар, жоқары калцийли 
ТЭС күллери менен натрий ямаса калий ишқорий металлары араласпалары (суйық шийша) 
менен араластырылып таярланған гидравликалық затлар есапланады. Байланыстырыўшы 
алыўда электротермофосфор шлакларын ислетиў жоқары нәтийжелер береди. Ишқорий 
компонент сыпатында қурамында ишқор болған санаат шығындыларын да ислетиў мүмкин. 
Шлакишқорлы байланыстырыўшылар М400-М1200 маркаларда алынады. Толтырғыш 
сыпатында майдаланған таў жыныслары, санаат шығындылары ислетилиўи мүмкин. 
Шлакишқорлы байланыстырыўшылар минерал толтырғышлар менен актив реакцияға 
кирисиў қәсийетине ийе. 
Шлакишқорлы байланыстырыўшылар тийкарында беккемлиги бойынша М800-М1200 
маркадағы аўыр бетонлар ҳәм М600-М800 маркадағы жеӊил бетонларды алыў мүмкин. 
Бетон химиялық агрессив орталықларға ҳәм жоқары температураға жүдә шыдамлы болады. 
Шлакишқорлы байланыстырыўшы тийкарындағы бетонлар жыйналмалы ҳәм монолит 
темирбетон конструкциялар, агрессив орталықларда ислетиўге мӛлшерленген арнаўлы 
буйымлар ҳәм бӛлимлер таярлаўда ислетиледи. 
15.2.7 Олтингугуртли бетон 
Олтингугурт байланыстырыўшысы тийкарындағы бетон чақиқ тош, қум, минерал 
порошок қурғақ араласпасын 140-150
0
С ға шекем қыздырып, 145-155
0
С температурада 
еритилген олтингугурт пенен араластырып таярланады. Олтингугурт 119-122
0
С 
температурада кристалл ҳалатдан суйық ҳалатқа ӛтип, суўытылғанда және кристалланады. 
Порошок толтырғыш сыпатында кварц, андезит, диабаз сыяқлы кислотаға шыдамлы 
минераллар порошогы, кислотаға шыдамлы цемент, толтырғыш сыпатында кварц қумы, 
чақиқ тас ҳәм басқа санаат шығындылары ислетилиўи мүмкин. Олтингугуртли бетон таярлаў 
технологиясы анықлық талап етеди, себеби температураныӊ 119
0
С пәсейиўи бетон 
массасыныӊ қатыўына алып келеди. Қәлипленген бетон суўығаннан кейин пайдаланыўға 
жарамлы болыўы технологиялық системасыныӊ киши болыўы тийкарғы фактор есапланады. 
Олтингугуртли бетон беккемлиги бойынша М200-М800 маркаларда болады. Орташа 
тығызлығы 2200 кг

м
3
, суўыққа шыдамлылығы бойынша F200-F400 маркаларда болады. 

---

107 
Олтингугурт бир неше жүз жыллардан бери арнаўлы қурылысларда ислетип келинген. 
Мәселен, олтингугурт тийкарындағы майин ҳәм әпиўайы араласпалар тас териўде, металл 
конструкцияларды қаплаўда ҳәм басқаларда ислетилген. 
Ҳәзирги күнде шет еллерде олтингугуртли бетон имарат ҳәм иншаатлар 
фундаментлери, қазиқлы фундаментлер, химиялық затлар сақланатуғын ыдыслар, химиялық 
орталықларға шыдамлы буйымлар ҳәм бӛлимлер, жол қапламалары таярлаўда ислетилмекте. 
Ӛзбекстанда олтингугурт ҳәм битум байланыстырыўшылары тийкарында жыйналмалы 
асфалтолтингугурт бетон конструкциялары таярлаў технологиясы, бетон ҳәм темирбетон 
конструкцияларын, арболитни олтингугурт еритпеси менен сиӊдирип, қәсийетлерин 
жақсылаў технологиялары ислеп шығылған.