Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

15.2.4 Кислотаға шыдамлы бетон 
Кислотаға 
шыдамлы 
бетон 
суйық 
шийшаға 
полимер 
қосып 
алынған 
байланыстырыўшы, порошок
 
толтырғыш, қатырыўшы, майда ҳәм ири толтырғышлар 
тийкарында таярланады. 
Кислотаға шыдамлы
 
порошок толтырғышлар
 
таза
 
кварц қумы, андезит, базалт, диабаз 
ҳәм т.б. тийкарында алынады. Суйық шийшаны қатырыў ушын кремнефторлы натрий 
(Na
2
SiF
6
) қосылады. Толтырғыш сыпатында кварц қумы, гранит, андезит, кварцит сыяқлы 
кислотаға шыдамлы чақиқ таслар ислетиледи. 
Усы компонентлер тийкарында рационал қурамда таярланған бетон араласпасы түрли 
тығызластырыў усыллары менен қәлипленгеннен соӊ, 10 сутка даўамында 15-20
0
С 
температурада ашық ҳаўада сақланады. Бетон қатқаннан кейин бети сулфат ямаса хлорид 
кислотасы менен ығалланып жәнеде тығызластырылады. Кислотаға шыдамлы бетон 
концентрланған кислоталар, дузлы орталықларға жүдә шыдамлы болсада, суў тәсиринде 5-10 
жылда, ишқорий араласпаларда болса бундан да тезирек бузылады. Кислотаға шыдамлы 
бетон химия санааты цехларыныӊ пол, дийўал бӛлеклерин, электролиз ванналарын 
футеровкалаўда (қаплаўда), минерал тӛгинлер сақланатуғын складларды агрессив 
орталықлардан қорғаўда ислетиледи. 
15.2.5 Радиоактив нурлардан қорғаўшы бетон 
Арнаўлы бетонныӊ бундай түри атом электростанциялары, термоядро сынаў 
полигонларында, массалық қырғын қуралларынан қорғаўшы сооружениелер қурылысында 
ислетиледи. Бетонға жүдә аўырлық, тығызлық ҳәм қурамында белгили муғдарда водород 

---

106 
болыўы (әдетде суў қурамыда) сыяқлы арнаўлы талаплар қойылады. Бетон таярлаўда 
байланыстырыўшы сыпатында портландцемент, шлакли портландцемент ҳәм гилтопырықлы 
цемент усыныс етиледи. 
Толтырғыш сыпатында магнетит (Fe
3
O
4
), гематит (Fe
2
O
3
) сыяқлы қурамында 60% тен 
кӛп темир болған темир рудасы, қоӊыр темир (лимонит) Fe
2
O
3
.
nH
2
O ҳәм басқалар 
ислетиледи. қурамында 80% барий сулфати (ВаSО
4
) болған барит рудасы (барит) бетон 
таярлаўда майда ҳәм ири толтырғыш сыпатында ислетиледи. Майда толтырғыш сыпатында 
кварц ямаса лимонит қумы, шойын питрасы қолланылады. Металл ири толтырғыш металлды 
қайта ислеў заводлары шығындыларынан алыныўы мүмкин. Жүдә аўыр бетонлардыӊ орташа 
тығызлығы толтырғыш түрине байланыслы болып, магнетит толтырғышли бетон 4000 кг

м
3
, 
металл толтырғышли бетон 6000 кг

м
3
қа жетеди. 
Жүдә аўыр бетон беккемлик бойынша маркасы М100, М200 ҳәм М300 болады. Бетон 
қурамын таӊлаўда суўдыӊ муғдарына айрықша әҳмийет бериледи, себеби бетон 
қурамындағы химиялық байланысқан суў адам организми ушын қәўипли болған 

-нурлар 
ҳәм нейтрон ағымларын нәтийжели жутыўшы есапланады. Жүдә аўыр бетон атом реакторы 
актив корпусын қорғаўда ислетилгенда, оловбардошлик ҳәм отқа шыдамлылық талап 
етиледи. Аўыр бетон массив қуйылғанда цементден кем муғдарда ыссылық ажырап шығыўы 
ҳәм киришиши тийкарғы фактор есапланады.