Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Буйым ҳәм конструкцияларды қәлиплеў.
Қәлиплеў процесси тӛмендеги тийкарғы 
операциялардан ибарат болады: қәлиплерди тазалаў, жыйнаў ҳәм майлаў, қәлипке 
арматураны жайластырыў, қәлипке бетон араласпасын қуйыў ҳәм тығызластырыў. 
Темирбетон буйым ҳәм конструкциялардыӊ сапасы қәлип ӛлшемлери анықлығына ҳәм 
бикрлигине байланыслы болады. Қәлиплер әдетде полат листлерден таярланады, айрым 
жағдайларда басқа металлар бирикпелеринен таярланыўы мүмкин. Ҳәзирги ўақытта 
қәлиплер пластик ҳәм шийшапластик листлер тийкарында таярланбақта. Мысал ушын 
Германияныӊ “Пашал” Верке ЛТД фирмасы пластик қәлиплерин келтириў мүмкин. Кем 
пайдаланылатуғын қәлиплерди, бет тәрепин суў жуқтырмайтуғын майлар сүртилген ағаш 
тийкарында таярлаў мүмкин. 
Бетон қуйыўдан алдын қәлиплер қатқан бетон қалдықларынан тазаланыўы шәрт. Қәлип 
қурылғаннан кейин, бетон қәлипке жабысып қалмаслығы ушын арнаўлы эмулсион таркиблар 
менен майланады. 

---

115 
Бетон араласпасы қәлипке түрли бетонқуйғышлар жәрдеминде қуйылады. 
Бетонқуйғыштыӊ түри қәлипленетуғын буйым ҳәм конструкцияныӊ түрине байланыслы 
болады. Мәселен, бети үлкен плиталар, панеллер ҳәм т.б. усы буйым енин қаплайтуғын 
бетонқуйғыш машиналар жәрдеминде, енсиз буйым ҳәм конструкциялар арнаўлы шланглар, 
бадялар, транспортер сыяқлы бетонқуйғышлар жәрдеминде қәлипленеди. 
Жыйналмалы темирбетон конструкциялар таярлаўда тӛмендеги бетон тығызластырыў 
усыллары ислетиледи: титиретиў, прокатлаў, вакуумлаў, пресслеў, шиббалаш, 
центрифугалаў ҳәм т.б. Еӊ кӛп тарқалған усыл қысқа мүддетли титиретиў болып, титиретиў 
майданлары үлкен бетли буйымлар бетонын тығызластырыўға имканият береди. 
Қозғалмайтуғын ири қәлиплердеги бетон араласпасы тереӊлик титиреткишлери 
жәрдеминде, жуқа конструкциялар болса юзаки титиреткиш майданшалары ҳәм тўсинчалари 
жәрдеминде тығызластырылады. 
Бикр ҳәм жүдә бикр бетон араласпалары титиретиў-вакуумлаў, титиретиў-прокатлаў 
ҳәм сол сыяқлы аралас усылларда тығызластырылады. 
Жыйналмалы темирбетон буйым ҳәм конструкцияларды тығызластырыў ҳәм қатыўын 
тезлестириў усыллары