Bilim Ta’l Ta’l “oliy m sohasi: lim sohas lim yo’na oliy V t y matem

 
Kambag’allik va uning chegarasini aniqlash usullari 
Kambag’allik shunday holatki, bunday vaziyatda inson o’zining asosiy 
ehtiyojlarini qondirish imkoniga ega bo’lmaydi. Aholi va oilalarning bu qatlami 
pul mablag’lari, mulk va boshqa resurslar bilan nisbatan kam ta’minlanganligi 

---

113
sababli ularning moddiy va ma’naviy ehtiyojlari past darajada qondirilgan 
bo’ladi. Statistika amaliyotida kambag’allikni tavsiflash maqsadida quyidagi 
usullar qo’llaniladi: 

statistik usul, ya’ni daromad darajasi bo’yicha aholining taqsimotini 
aniqlash; 

normativ usul, ya’ni me’yordagi iste’mol savatchasini hisoblab chiqish. 
Birinchi usulda tegishli hukumat tashkilotlari mamlakat bo’yicha har bir kishi 
va oilaning o’rtacha daromadlarini aniqlab chiqadi. Aynan shu o’rtacha daromad 
kambag’allik chegarasi deb yuritilib, daromad darajasi undan past bo’lganlar 
kambag’allar, yuqorilari esa nisbatan boylar deb yuritiladi. Masalan, ayrim 
davlatlarda kambag’allik chegarasi mazkur mamlakat bo’yicha o’rtacha 
daromaddan ikki baravar kam bo’lgan daromad deb taxmin qilinsa, boshqalarida 
esa u o’rtacha daromadning 2/3 qismiga teng kelishi lozim, deb hisoblanadi. Biroq, 
aksariyat ko’pchilik mamlakatlarda, shu jumladan O’zbekistonda ham boshqa - 
normativ usul qabul qilingan. 
Normativ usulda kambag’allik darajasi tarkibi eng zarur bo’lgan oziq-
ovqatlar, iste’mol buyumlari va xizmatlar to’plamidan iborat bo’lgan eng kam 
“iste’mol savati” qiymati asosida aniqlanadi. U quyidagicha hisoblanadi: dastlab 
oziq - ovqat mahsulotlari to’plamining qiymati, so’ngra oila byudjeti ma’lumotlari 
asosida kam ta’minlangan oilalarning umumiy xarajatlarida nooziq - ovqat 
mahsulotlar va xizmatlarning salmog’i aniqlanadi. Bu salmog’ eng arzon narxlarda 
eng kam iste’mol savati qiymatida hisoblanib boshlang’ich hisob - kitoblarga 
qo’shiladi. 
Iste’mol savatining qiymat ifodasi eng kam iste’mol byudjeti deb ataladi. Eng 
kam iste’mol byudjetiga yoki ko’pincha uning ma’lum bir qismiga (masalan 50 
foizga) mos keluvchi daromad kambag’allik chegarasi (KCh) hisoblanadi. 
Davlat kambag’allik chegarasidan past darajada yashovchi aholiga ma’lum 
miqdorda moddiy yordam ko’rsatadi. Aslida ham ijtimoiy himoyalashning 
barcha asosiy choralari aholining aynan shu toifasiga, shuningdek, ish haqi, 
nafaqalar, pensiyalar, stipendiyalarning eng kam miqdorini belgilashga 
qaratilgan.