Bilim Ta’l Ta’l “oliy m sohasi: lim sohas lim yo’na oliy V t y matem

---

Bilim
Ta’l
Ta’l
“OLIY
m sohasi:
lim sohas
lim yo’na
OLIY V
T
Y MATEM
“ST
O’QU
: 
si: 
alishlari: 
O’ZBEK
VA O’RTA
TOSHKE
MATIKA
TATIS
UV – U
2000
1100
2300
5230
5230
5230
5230
bo’yi
5231
5231
5231
5232
5232
5232
5232
5111
Bank
1
KISTON R
A MAXSU
ENT MOL
, STATIS
KAFED
STIKA
USLU
000 – Ijtim
000 – Ped
000 – Iqtis
0600 – Mo
0700 – Ban
0800 – Sol
0900 – Bux
icha); 
200 – Sug
300 – Pen
500 – Bah
2000 – Dav
2100 – Kor
2700 – Inv
2800 – Ele
000-Kasb
k ishi va 52
TOSHK
RESPUBL
US TA’LI
LIYA INS
STIKA VA
DRASI 
A” FA
UBIY M
moiy soha,
agogika;
sod 
oliya; 
nk ishi; 
liqlar va so
xgalteriya
g’urta ishi
nsiya ishi;
holash ish
vlat byudj
rporativ m
vestitsion l
ektron tijor
b ta’limi (5
230900 - B
KENT–20
LIKASI 
IM VAZI
STITUTI 
A EKON
ANIDA
MAJM
, iqtisod v
oliqqa tort
a hisobi va
; 
hi; 
etining g’
moliya; 
loyihalarn
rat; 
5230600 –
Buxgalter
19 
IRLIGI 
OMETRI
AN 
MUA 
va huquq 
tish; 
a audit (tar
’azna ijros
ni moliyala
– Moliya, 
riya hisobi
IKA” 
rmoqlar 
si; 
ashtirish;
5230700-
i va audit)) 

---

---

3
М
UNDARIJA 
I.
O‘QUV MATERIALLARI 
 
1 Ma’ruzalar 
matni 
4 
2 Amaliy 
mashg’ulot 
materiallari 
122 
II. 
MUSTAQIL TA’LIM VAZIFALARINI BAJARISH 
BO’YICHA USLUBIY QO’LLANMA 
189 
III. GLOSARRIY 
196 
IV. ILOVALAR 
208 
 O’quv 
dasturi 
209 
Ishchi o’quv dasturi 
222 
 Testlar 
239 
Talabalar bilimini baholash mezonlari 
257 

---

4
 
I.O‘QUV MATERIALLAR 
 
Ma’ruzalar 
matni
 
 

---

5
II.Modul. Iqitisodiy statistika.
 
Tayanch so’z va iboralar
:
 
aholi, aholi soni, aholi tarkibi, aholi harakati, 
tug’ilish, vafot etish, tabiiy o’sish, nikoh qurish, ajrashish, doimiy aholi, mavjud 
aholi, vaqtincha aholi. 
 
1.1. Aholi soni va tarkibi statistikasi 
Aholi bu – ma’lum hududda yashovchi va uzluksiz tabiiy ko’payish 
orqali yangilanib boradigan odamlar to’plami
.
Aholi statistikasining birinchi va muhim vazifalaridan biri bu aholi sonini 
aniqlash va uning hududlar, yashash joylari bo’yicha joylashishini o’rganishdir. 
Aholi sonini aniqlashda aholi ro’yxati boshlang’ich manba hisoblanadi. Sobiq 
ittifoq davrida O’zbekistonda 1926, 1939, 1959, 1970 va 1989 yilda aholi ro’yxati 
o’tkazilgan.
 
Aholi ro’yxatining natijalari ma’lum bir sanaga va aniq bir momentga aholi 
soni to’g’risida ma’lumot beradi. Aholi ro’yxati o’tkaziladigan davrlar oralig’ida 
so’nggi aholi ro’yxatiga va aholi tabiiy hamda mexanik xarakatiga asoslanib, hisob 
yo’li bilan aniqlanadi: 
bu erda: A
0
- aholining yil boshidagi soni; 
'
tug
A
- joriy yilda tug’ilganlar soni; 
l
o
A
'
- joriy yilda 
o’lganlar soni; 
kel
A
- joriy yilda kelganlar soni; 
ket
A
- joriy yilda ketganlar soni. 
1-MAVZU 
 
AHOLI STATISTIKASI 
REJA:
 
1.1 
Aholi soni va tarkibi statistikasi
 
1.2 
Aholi harakati statistikasi
 
1.3 
Aholining kelajakdagi sonini bashoratlash (prognozlash)
 
1.4 
Dunyo aholisininig istiqboldagi soni
 
1
0
'
'
(
) (
)
tug
o l
kel
ket
A
A
A
A
A
A






---

6
Aholi soni aniqlanayotganda ikki xil kategoriyadagi aholi soni hisobga 
olinadi: 
Doimiy aholi
– bu hisob o’tkazilayotgan vaqtda mazkur hudda bo’lish, 
bo’lmasligidan qat’iy nazar istiqomat qiluvchilar soni. 
Mavjud aholi
– mazkur hududda doimiy istiqomat qilish yoki qilmasligidan 
qat’iy nazar hisob o’tkazilayotgan vaqtda hududda mavjud bo’lgan aholi. 
Doimiy yashovchilar:
 
Mavjud aholi:
 
Bunda: 
DA – doimiy aholi soni: 
MA – mavjud aholi soni; 
VY – vaqtincha yo’q bo’lgan aholi soni; 
VYa – vaqtincha yashayotgan aholi soni. 
Aholi soni o’zgaruvchan bo’lganligi sababli, bir qator ko’rsatkichlarni 
hisoblanda aholining o’rtacha soni aniqlanadi. 
Aholining o’rtacha sonini aniqlashda turlicha metodlardan foydalanish 
mumkin. 
1.
Agar aholi soni faqatgina yilning boshi va oxirida keltirilgan bo’lsa, u holda 
aholining o’rtacha soni 
oddiy arifmetik
formula yordamida hisoblanadi: 
 
2.
Agar aholi soni bir yilichidagi oylar boshida teng intervallarda keltirilgan 
bo’lsa, u holda aholining o’rtacha soni 
o’rtacha xronologik 
formula 
yordamida hisoblanadi: 
3.
Agar aholi soni bir yil ichidagioylar bo’yicha teng bo’lmagan intervallarda 
keltirilgan bo’lsa, u holda aholining o’rtacha soni 
o’rtacha tortilgan 
arifmetik 
formula yordamida hisoblanadi:




t
t
А
А
2
1
0
А
А
А


1
2
1
...
2
1
3
2
1






n
А
А
А
А
А
n
MA=DA-Vy+VYa 
DA=MA-VYa+VY 

---

7
Masalan, O`zbekiston Respublikasida yil boshiga aholi soni keltirilgan 
bo’lsin 
Jadval 1.1.
1
 
 
Oylar 
2009 
2010 
2011 
2012 
2013 
2014 
2015 
Aholi soni, 
mln.kishi 
27533,4 28001,4 29123,4 29554,4 29993,5 30492,8 31022.5
Agar bir yil o’rtacha aholisi sonini aniqlasak oddiy arifmetik formulani 
qo’llaymiz: 
Aholining o’rtacha soni o’rtacha xronologik bilan quyidagicha aniqlanadi: 
Aholi tarkibida erkak va ayollar sonining o’zaro mutanosibligi va ularning 
yosh jihatdan bir-biriga yaqin bo’lishi nikohlanishi darajasiga salmoqli ta’sir 
ko’rsatadi va aholining ko’payishi jarayonida asosiy demografik zamin 
hisoblanadi. Yosh - jins piramidasi ikki tomonlama chiziqli diagrammani o’zida 
aks ettirib, unda aholi yoshi va jinsi bo’yicha birgalikda taqsimlangan, bunda 
grafikning bir tomonida (o’ngdan) ayol jinsi aholi, ikkinchi tomondan esa (chap 
tomonda) erkak jins aholi aks ettiriladi. 
 
 
 
Aholini yoshi bo’yicha piramidasi (yil boshiga) 
1
O`zbekistonda ijtimoiy rivojlanishi va turmush darajasi statistik to`plam” 2016 y. 34-35 b.b. 
_
2 7 5 3 3, 4
3 1 0 2 2, 5
2 9 2 7 7 , 5 . .
2
А
m k



1
1
27533, 4
28001, 4
29123, 4
29555, 4
29993, 5 30492, 8
31022, 5
2
2
7 1
А






 




---

8
Chizma 1.2.