Bilim Ta’l Ta’l “oliy m sohasi: lim sohas lim yo’na oliy V t y matem

2
 
1-chizmada O’zbekiston Respublikasi aholisining yosh-jins piramidasi 
keltirilgan. Keltirilgan chizmadan shuni ko’rish mumkinki,2013 yili respublikada 
aholining yosh-jinsi tarkibida 0-7 yosh guruhidagi ayollar salmog’i erkaklarga 
nisbatan 6,2 % ga 8-15 yosh guruhida 5,1 % ga va 16-29 yosh guruhida 2,9 % ga 
kam bo’lsa, 30-60 yosh guruhida ayollar 3,0 % ; 60-74 yosh guruhidagilar 13,1 % 
ga; 75 yoshdan yuqorilari 51 ,0 % ko’p bo’lishgan.
Aholi statistikasida yosh-jins piramidalardan foydalanishning eng muhim 
jihatlaridan biri – bu aholini takror barpo bo’lishi va yosh tarkibining o’zaro 
aloqadorlikdagi tahlilidir. 
Aholining yosh tarkibini iqtisodiy baholash nihoyatda muhim, sababi 
aholining iqtisodiy farovonligi mehnatga qobilyatli yoshdagi ishdagi band bo’lgan 
aholining sonei bilan bog’liq. Shunga ko’ra mehnatga layoqatli yoshdagi aholiga 
tushadigan yuklamani o’rganish lozim. 
Demografik yuklama har ming nafar mehnat resurslariga nisbatan (15-59 
yoshdagilar), 15-55 yoshdagi aholiga to’g’ri keladigan bolalar, qariyalar soniga 
nisbati bilan ifodalanadi: 
2
O`zbekistonda ijtimoiy rivojlanishi va turmush darajasi statistik to`plam” 2016 y. 70.b. 
100
0
1000

---

9
 
1.2. Aholi harakati statistikasi 
Aholining harakati ko’rsatkichlari mazmunan bir-biridan farq qiluvchi ikki 
guruh ko’rsatkichlarini o’z ichiga oladi. Birinchi guruhga aholining tabiiy 
harakatini, tug’ilishi va o’lishini, nikohdan o’tganlar va ajralganlar sonini, ikkinchi 
guruhga esa aholining migratsiyasini tavsiflovchi ko’rsatkichlar kiradi. 
Ma’lumki, aholi soni muntazam o’zgarib turadi. Bu o’zgarishlar tabiiy va 
mexanik harakat hisobiga to’g’ri keladi. Aholi sonining tug’ilish va o’limlar 
hisobiga o’zgarishini aholining 
tabiiy harakati
deb ataladi. Aholining tabiiy 
harakatiga ta’sir etuvchi ko’rsatkichlar qatoriga aholi nikohdan o’tish va ajralish 
ham kiradi.Aholi sonini o’zgarishni ifodalashda mutloq va nisbiy sonlar yordamida 
olib boriladi. Nisbiy sonlar o`lchov birligi koeffitsiyent protsent va promilleda 
hisoblanadi. 
Aholning tabiiy harakatining asosiy ko`rsatkichi aholining tug’lish darajasi 
hisoblanadi. Tug’ilish darajasi –turli xil ko`rsatkichlar yordamida o’rganiladi, ya’ni 
tug’ulishning umumiy, maxsus, xususiy va tug’ilishning yig’indi (summarniy) 
koeffitsentlari asosida o’rganiladi. Umumiy tug’ilish koeffitsenti har 1000 aholiga 
nisbatan tug’ilgan bolalar sonini ifodalaydi va quyidagi formula yordamida 
aniqlanadi 
Bu yerda: