G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

 
14.2. Loyihadan joyga ko‘chirish ishlari 
Planli va balandlik bo‘yicha asos sifatida shaxta yuzasida joylashgan 
marksheyderlik tayanch punktlari va reperlari va rejalash tarmoqlari punktlaridan, 
shuningdek shaxta stvoli o‘qlaridan va chiziqli inshoot trassalaridan foydalaniladi.

---

253 
Shaxta stvoli o‘qini, chiziqli inshoot trassasini rejalash tarmoqlari joyda 
buyurtmachi tashkilot tomonidan yoki uning vazifasiga asosan maxsus tashkilotlar 
tomonidan maxkamlanib, dalolatnoma asosida korxonani qurayotgan general 
pudratchiga topshiriladi.
Bino, inshoot va texnologik uskunalarning o‘qlarini joyga ko‘chirish, montaj 
to‘rlarini qurish, er osti kon lahaimlariga yo‘nalish ko‘rsatish ishlarini qurilish 
tashkilotining marksheyderlik xizmati bajaradi. Qurilayotgan obektning geometrik 
elementlarini loyihadan joyga ko‘chirish uchun ma’lumotlarni buyurtmachining 
imzosi bo‘lgan “Ishga ruxsat” belgisi bo‘lgan loyihaviy chizmalar asosida 
tayyorlanadi.
Rejalash tarmoqlarining mavjudligi bino va inshootlarning asosiy o‘qlarini 
loyihadan joyga ko‘chirishni eng sodda usullaridan foydalanishga imkon beradi, 
ya’ni, chiziqli kestirma usul, to‘g‘ri burchakli koordinatalar usuli va qutbli 
koordinatalar usullari. Chiziqli kestirma usulida nuqtani o‘rni 
AV
o‘qining ustida 
joylashtiriladi (rasm-14.2 a). 
S A S
a)
b) v) 
S S
1 β
S
2 β
S 
A S V A E B B
Rasm-14.2
. 
Loyihadan joyga ko‘chirish usullari
. 
To‘g‘ri burchakli koordinatalar usulida topiladigan nuqta 
S 
o‘rni ikki etapda 
joyga ko‘chiriladi (14.2 rasm.b). Avval
E
nuqta aniqlanadi, so‘ngra 
E
nuqtaga 
teodolit o‘rnatilib, 90°ga teng 
𝛽
burchak va masofa
𝑆
2
o‘lchab qo‘yiladi va
C 
nuqta 
o‘rni topiladi. 
Rejalash uchun boshlang‘ich ma’lumotlarni tayyorlashda bu usullar sodda 
hisoblanadi. Rejalash elementlari 
𝑆, 𝑆
1
, 𝑆
2
boshlang‘ich 
A 
va 
S 
nuqtalari 
koordinatalarini ortirmalari sifatida aniqlanadi agar
S
koordinatalari shartli 

---

254 
koordinatalar tizimida berilgan bo‘lsa, yoki sanoat maydoni asosiy o‘qidan
A vaS
nuqtalarigacha bo‘lgan masofalar farqi sifatida ham aniqlanishi mumkin.
Qutbli koordinatalar usululi nisbatan universal hisoblanib, aloxida tayyorgarlik 
qilishni talab qiladi. Rejalash elementlari 
𝛽 𝑣𝑎 𝑆
ni aniqlash uchun teskari geodezik 
kestirma masalasini echish kerak bo‘ladi. SHu bilan birga direksion burchak
𝛼
𝐵𝐴
, 
koordinatalar 
A
(𝑥
𝐴
, 𝑦
𝐴
)
va nuqta 
S
(𝑥
𝑆
, 𝑦
𝑆
)
ma’lum. 
AS 
chizig‘ining direksion 
burchagi
АС

aniqlanadi:
tg
A
C
A
C
AC
X
X
−

−

=

(14.2) 
burchak

; 
AB
AC



−
=
va masofa S :
S=
AC
A
C
AC
A
C
Cos
X
X
Sin


−
=

−

. (14.3) 
Burchak
𝛽
ni joyga ko‘chirish uchun 
A
nuqtada teodolit o‘rnatiladi, ko‘rish 
trubasining ikkala xolatida burchak o‘lchab qo‘yilib, C` va S`` nuqtalari belgilanadi
(14.3- rasm).
A