G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

14.1-rasm.Chegaraviy radiuslarni o`tkazish sxemasi 
uchastkalar markazlari O
1
, O
2
, O
3
va markaziy burchaklari 
𝜑
1
, 𝜑
2
, 𝜑
3
ham berk 
poligonga kiradi. Markazi (
𝑥
1
= 0, 𝑦
1
= 0
) nuqtadava birinchi tomon direksion 
burchagi 
𝛼
1−2
= 0
bo‘lgan shartli koordinatalar sistemasini tanlanadi. Poligon 
punktlari uchun laxim o‘qining to‘g‘ri chiziqli uchastkasida chegaraviy radiuslar 
perpendikulyar bo‘lgan holat uchun yo‘nalish bo‘yicha chap gorizontal burchak 
𝛽
hisoblanadi. Boshlang‘ich ma’lumotlar, shuningdek gorizontal burchaklar 
koordinatalar hisoblash vedomostiga yoziladi. SHu bilan birga quyidagi shartlar 
bajarilishi kerak:

---

252 
tashqi burchaklar uchun: 
∑ 𝛽 − 180°(𝑛 + 2) = 0
; 
ichki burchaklar uchun:
∑ 𝛽 − 180°(𝑛 − 2) = 0
. 
∑ ∆𝑥 = 0; ∑ ∆𝑦 = 0.
Agar loyihani tekshirish bilan bir qatorda o‘qlarni loyihadan joyga ko‘chirish 
uchun boshlang‘ich ma’lumotlarni tayyorlansa, u holda loyihaviy poligonda 
laximning egri uchastkalari o‘qi xordlar bilan ko‘rsatiladi (14.1 b - rasm). 
Xordalar sonini aniqlash uchun avval radiusning burchagi 
𝜑 𝑎𝑛𝑖𝑞𝑙𝑎𝑛𝑎𝑑𝑖
. So‘ngra 
burchak 
𝜑
ni burchagi 
𝛾
bo‘lgan teng qismlarga bo‘linadi. Xordaning uzunligini 
quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
𝛾 =
𝜑
𝑛
𝑙 = 2𝑅𝑆𝑖𝑛
𝛾
2
(14.1)
Xordadagi burchaklar quyidagi formulalar bilan aniqlanadi: 
tashqi burchaklar uchun:
𝐵
1
′
= 𝐵
5
′
= 180° +
𝛾
2
; 𝐵
2
′
= 𝐵
3
′
= 𝐵
4
′
= 180° + 𝛾
; 
ichki burchaklar uchun:
𝐵
1
′
= 𝐵
5
′
= 180° −
𝛾
2
; 𝐵
2
′
= 𝐵
3
′
= 𝐵
4
′
= 180° − 𝛾
. 
Bu holatda loyihaviy poligon shaxtada qabul qilingan koordinatalar tizimida 
hisoblanadi.
Kon laximlari chizmalarini o‘rganishda asosiy e’tiborni laxim qirqimlari 
o‘lchamlari va unda joylashtiriladigan inshoot o‘lchamlari meyoriy hujjatlarda 
tasdiqlangan qiymatlarni hisobga olgan holda loyihalash tashkiloti tomonidan 
aniqlanishi kerak.
Loyihaviy chizmalarda aniqlangan o‘lchamlar va balandliklar haqida bosh 
marksheyder quruvchi tashkilot rahbariga tegishli tuzatishlar va loyihaga 
korrektirovkalar kiritish uchun yozma shaklda ma’lumot berishi kerak.