Konstruktsion materiallar texnologiyasi

1.
 
Magnit temirtoshi. 
Fe
3
O
4.
 
Temir bu mineralda temir oksidi holida bo‘ladi. Bunda toza temir miqdori 55-
65% va qolgani kisloroddir. Rudada bekorchi jinsni qum tuproq tashkil etadi. Rangi 
qoramtir bo‘lib solishtirma og‘irligi 5 ga teng. Bunday temir magnit xossasiga ega 
bo‘lgani uchun magnit temirtoshi deb yuritiladi. 
2.
 
Qizil temirtosh. 
Temir bu rudalarda temir oksidi Fe
2
O
3
holida bo‘ladi. Temirni o‘rtacha miqdori 
55-60% ga teng. Rudaning rangi uning ximiyaviy tarkibiga ko‘ra och qizildan to‘q 
qizilgacha o‘zgaradi. Bekorchi jinslarni qum, tuproq tashkil etib, R juda kam 
miqdorda bo‘ladi. Qizil temirtosh Rossiyaning Ural, Uzoq Sharq va boshqa joylarida 
uchraydi. 
3.
 
Qo‘ng‘ir temirtosh.
Qo‘ng‘ir temirtosh temirning suvli oksididir. Getit Fe
2
O
3
*N
2
O bundagi temirni 
miqdori 57,6 %. Limonit 2Fe
2
O
3
*3N
2
O unda 59.8 % temir bor. Bu rudalar tarkibida 
bekorchi jinslar ko‘p bo‘lganligi uchun temirni miqdori 30-50 % o‘rtasida bo‘ladi. 
Bekorchi jinslarni tashkil etuvchilar gil, qum va boshqalar. Bu rudada temirdan 
tashqari xrom, nikel va vannadiy ham mavjud. 
4.
 
Temir shpati. 
Bu mineralda temir FeSO
3
holida bo‘lib, temirning miqdori 35-45 % o‘rtasida 
bo‘ladi. Mineralni tarkibida gil, qum va ohaktosh bor. Rangi tiniq kulrang, 
solishtirma og‘irligi 3,8 ga teng. Rossiyaning Ural, Kirov va Sverdlov oblastlarida 
uchraydi. 
Har qanday rudaning sanoat ahamiyatiga ega ekanligini quyidagilar bilan 
ifodalanadi va aniqlanadi: 

---

1. Rudadagi temirning miqdori. 
2. Rudadagi qo‘shimchalarni turi va ximiyaviy tarkibi, ularni miqdori. 
3. Rudani qazib olishni orzon yoki qimmatligi. 
4. Rudani kondagi boyligi va uni qayta ishlash va joyiga tashish imkoniyati. 
Rudani domna pechlariga olib kirishdan oldin, keraksiz jismlardan qisman 
tozalab, undagi metallni miqdorini su’niy oshirish jarayoniga rudani boyitish deb 
ataladi. 
Rudalarni boyitish yoki eritishga tayyorlash quyidagi operatsiyalardan iborat: 
Maydalash. 
Katta hajmdagi rudalarni domna pechlariga to‘ldirishdan oldin maxsus 
maydalagich mashinalarida maydalanib, ularni ma’lum o‘lchamga keltiriladi. 
Rudani yuvish. 
Rudada bekorchi jins va zararli aralashmalar ko‘p bo‘lsa rudani yuviladi. 
Rudani yuvilganda keraksiz jinslar suv bilan oqib, temir miqdori 5-20 % gacha 
ko‘payishi mumkin.