Konstruktsion materiallar texnologiyasi

Тemperatura pasaygan sari elektr o’tkazuvchanligi ortadigan, elektr 
o’tkazuvchanlikka ega bo’lgan, bolg’alanuvchan, issiq o’tkazuvchan va yaltiroq 
moddalar metallar deb ataladi. 
Metallar D.I. Mendeleyev elementlar davriy jadvalining asosan chap qismida 
joylashgan. Shuni aytish kerakki, metallar bilan metallmaslar orasiga keskin chegara 
qo’yib bo’lmaydi, chunki ba’zi metallarda, masalan, kumushda gaz holatida metallik 
xossalari bo’lmaydi, ba’zi metallmaslarda esa, masalan, fosforda yuqori bosim 
ostida metallik xossalari paydo bo’ladi. Demak, elementlarni metallar va 
metallmaslar deb ajratish shartlidir. Barcha metallar ikki guruhga, ya’ni qora 
metallar guruhi bilan rangli metallar guruhiga bo’linadi. Rangli metallar, o’z 
navbatida, quyidagi guruhlarga bo’linadi: 
a) og’ir metallar guruhi; bu guruhga mis, nikel, qo’rg’oshin, qalay, kadmiy, 
kobalt, mishyak, surma, vismut, simob va boshqalar kiradi; 
b) yengil metallar guruhi; bu guruhga alyuminiy, magniy, titan, natriy, berilliy, 
litiy, bariy, kalsiy, stronsiy va kaliy kiradi; 
v) asl, boshqacha aytganda, qimmatbaho metallar guruhiga: oltin, kumush, 
platina, osmiy, iridiy, rudiy, ruteniy va palladiy metallari kiradi; 
g) nodir metallar guruhi; bu guruhga suyuqlanishi qiyin metallardan volfram, 
molibden, tantal, niobiy va sirkoniy, tarqoq metallar (talliy, galliy, germaniy, indiy, 
reniy, gafniy, rubidiy, seziy va boshqalar), siyrak-yer metallar (lantan va 
lantanoidlar), radiaktiv metallar (poloniy, radiy, aktiniy, toriy, uran va boshqa 
transuran metallar) kiradi.Rangli og’ir va yengil metallar bir-biridan, asosan, zichligi 
jihatidan farq qiladi. Rangli og’ir metallarning zichligi 5 dan 13,6 g/sm
3
gacha, 
rangli yengil metallarning zichligi esa 0,53 dan 5 g/sm
3
gacha bo’ladi. Eng yengil 
metall litiy bo’lib, uning zichligi 0,53 g/sm
3
ga teng, eng og’ir metall – platinaning 
zichligi esa 21,45 g/sm
3
ga barobardir. Asl metallar kimyoviy aktivligi juda past 
metallar bo’lib, kislorod bilan bevosita birikmaydi, demak, ular karroziya bardosh 
metallardir.