101
Chunki, o‗z vaqtida keyingi oqibati o‗ylanmagan,
oldindan sotsiologik asosda
tahlil qilinmagan va oldi olinmagan nuqsonlar jamiyat taraqqiyotida salbiy asoratlar
qoldiradi.
Sotsiologiya tarixda jamiyat – o‗z ijtimoiy ehtiyojlarini qondiruvchi kishilar
birligi sifatida tushunilgan. Shu bilan birga, jamiyat
ayrim ijtimoiy birligina emas,
balki ijtimoiy munosabatlar majmuasi hamdir.
Sotsiologiya jamiyat to‗g‗risidagi ta‘limot bo‗lib, ijtimoiy tizimlar rivojlanishi
va funksional qonunyatlar, harakatlantiruvchi kuchlarni o‗rganuvchi fan hamdir. U
turli ijtimoiy hodisalar, jamiyat va tabiat o‗rtasidagi aloqadorlikni, shuningdek, shaxs
kishilarning
ijtimoiy xulqi, uning elementlari va rivojlanish qonuniyatlarini
o‗rganadi.
Jamiyat- bu kishilar birgalikdagi faoliyatining tashkiliy shakllari turli
darajalaridan iboratdir.
Bu faoliyat doirasida turli-tuman jamiyat va uning a‘zolari,
ularga mansub bo‗lgan birliklarning har biri uchun umumiy bo‗lgan ehtiyojlari
qondirildi.
Aniqroq qilib aytganda,
jamiyat – bu o‗z-o‗zicha yetarlilik bo‗lib. O‗z
a‘zolari turmush sharoiti uchun barcha zarur jarayonlarni yo‗lga qo‗yadi,
amalga oshiradi.
Bu «o‗z-o‗zicha yetarlilik»ni jamiyat bilan uning bir qismi bo‗lgan
siyosiy paritya nisbatini aniqlash misolida yaqqol ko‗rish mumkin. Masalan. Xitoy
Xalq Respublikasidagi hukumron partiyaning a‘zolari soni allaqchon 100 million
kishidan oshib ketgan. Lekin bu partiya jamiyat ichida mavjud.
Umumiy soni
mingdan ham ko‗p bo‗qlmagan yovvoyilar qabilasi haqiqiy, to‗laqonli jamiyat bo‗la
oladi. Gap shundaki, etnos tarixan birinchi o‗z-o‗zicha yetarli ishtimoiy guruh
bo‗lgan. Etnos a‘zolari birgalikdagi hatti harakatlaribilan
zarur hayot sharoitlarini
yaratidilar.
So‗z turkumlaridan ot bo‗lgan «sotsium» va «jamiyat» so‗zdaridan «sotsial» va
«ijtimoiy» sifatlar yasaladi. Binobarin ularni sinonim sifatida ishlatish to‗g‗ri
bo‗lmaydi. Chunki bu tushunchalar anglatadigan ma‘nolar, garchan yaqin bo‗lsa-da,
lekin aynan emas. «Sotsium» tushunchasi «jamiyat» tushunchasidan keng. «Jamiyat»
tushunchasi «sotsium» ifodalaydigan voqelikni konkretlashtirib aks ettiradi, uning
mavjudlik usulini ko‗rsatadi.
Yuqorida aytilganidek, «jamiyat» tushunchasida
sotsiumni tashkil etgan birliklarning turli darajalardagi ifodasi aks etadi. Ushbu hol ot
va sifat ko‗rinishidagi «jamiyat», «ijtimoiy» so‗zlarni aniq ishlatish, o‗rnida qo‗llash
zarurligini ko‗rsatadi.
«Jamoa» va «jamiyat» atamalari anglatgan ma‘nolariga ko‗ra yaqindir. Har ikki
so‗z arabcha «jam‘a»- dan yasalgan bo‗lib, kishilarning turli darajada va maqomda
olingan umumiyligini anglatadi. Agar «jamiyat» deyilganda keng ma‘noda
oldingi
paraglarda ko‗rsatib o‗tilganidek, kishilarning birgalikdagi manfaatlari va kelishuvi
asosida maqsadga muvofiq oqilona tashkil etilgan birgalikdagi faoliyati ifodasi
tushunilsa,
Do'stlaringiz bilan baham: