Soтsiologiya fanidan ma‘ruza matnlari

Shaxs shakllanishida uni o‗rab turgan muhit va u intiladigan madaniy-
ijtimoiy ideallar hamda bajarilishi lozim bo‗lgan vazifalarining ham ahamiyati 
kattadir.
Bunday hodisani fanda insonning ijtimoiylashuvi yoki sotsializasiya yo‗li 
bilan shaxsga o‗tishi, deb atash qabul qilingan. Buni izohlaydigan ko‗pgina qarashlar 
mavjud. 
Ijtimoiylashuv umumiy ma‘noda insonning bio va ruhiy ehtiyojlariga 
maqsadga muvofiq, oqilona ta‘sir o‗tkazishdir. Buning oqibatida inson shaxsi 
qaror topishining ikkinchi tomoni – uning sub‘ektiv «MEN»i ham shakllanadi. 
Shaxsning «MEN»i ota-onalari, qarindosh-urug‗lar, tanish-bilishlar, mahalla-
kuy va boshqalardan o‗zlashtiradigan sifatlardir.
Bu sifatlar aniq olingan joyi va 
vaqtiga кo‗ра ijobiy yoki salbiy shaxsiy xususiyatlar tarzida shakllanishi mumkin. 
Ijobiy holatda shaxsda o‗zi to‗g‗risida odillik, epchillik, qobiliyatlilik, uddaburonlik 
kabi tasavvurlar tug‗ilsa, salbiy holatda uning layoqatsizligi, noshudligi, zaifligi kabi 
xususiyatlari qaror topishi mumkin. Albatta, bu xususiyatlar inson sub‘ektining o‗z 
«MEN»i to‗g‗risidagi fikrlaridir. Ularning voqelikka muvofiq kelishi, ya‘ni 
haqiqiymi yoki yo‗qligi masalasini ham nazardan qochirmaslik lozim. 

---

97 
Sub‘ektiv «MEN» yuzaga kelishi bilan nisbiy mustaqillik tarzini oladi va shaxs 
sifatida o‗zini ko‗rsata boshlaydi. Shu bilan birga shaxs «MEN»i doirasida uning 
ikkinchi jihati-boshqalarning bu «MEN»ga bo‗lgan munosabatiga javoblari masalasi 
kuzga tashlanadi. «MEN»ning bu jihati o‗zga harakatlari, fikr-o‗y, siyosiy mavqei, 
turmush tamoyillari va hokazolar to‗g‗risida jamoatchilik fikrlarini hisobga olish yoki 
olmaslik bilan bog‗liq holatlar ifodalanadi. 
O‗zga «MEN» quyidagi holatlardan tashkil topadi. Bular-boshqalarning