O’quv darslik

 
 
11. FOB lar bilan o’tkir zaxarlanishda qo'llaniladigan 2 gurux
antogonistlar: 
M-xolinoblokatorlar*
xolinesteraza reaktivatorlari* 
M-xolinomimetiklar 
xolinesteraza ingibitorlari 
 
12. 2-ta xolinesteraza reaktivatorlari: 
dipiroksim* 
izonitrozin* 
atseklidin 
galantamin 
 
 
M-XOLINORETSEPTORLARGA TA’SIR ETUVCHI VOSITALAR 
M-xolinoretseptorlarni qo’zg’atuvchi vositalar.(M-xolinomimetiklar) 
M-xolinomimetiklar 
m-xolinoretseptorlarga 
to’g’ridan-to’g’ri 
stimullovchi ta’sir ko’rsatadi. Alkaloid muskarin – m-xolinoretseptorlarga tanlab 
ta’sir qiluvchi moddalarning etaloni bo’lib xizmat qiladi. 
Muxomor 
qo’ziqorinning 
tarkibida bo’luvchi muskarin o’tkir 
zaharlanishlarning sababchisi bo’lishi mumkin. Dori modda sifatida 
ishlatilmaydi. 

---

- 230 -
Tibbiyot amaliyotida m-xolinomimetiklardan pilokarpin va atseklidin juda 
keng qo’llanadi, ular uchlamchi aminlarga kiradi. 
Pilokarpin – 
alkaloid, Janubiy Amerikada o’sadigan Pilocarpus 
pennatifolius Jaborandi o’simligidan olinadi. Sintez yo’li bilan ham olingan 
bo’lib, metilimidazol hosilasi hisoblanadi. Bevosita m-xolinomimetik ta’sir 
ko’rsatadi. Vegetativ xolinergik nervlar ta’sirlanganda kuzatiladigan holatlar 
uning ta’sirida ham namoyon bo’ladi.(1-jadval) 
1-jadval. M-xolinoretseptorlari agonist va antagonistlarining ayrim 
ta’sirlari. 
A’zolar 
Ko’rsatkichlar 
Samara 
agonistlar 
antagonistlar 
Ko’z 
Rangdor 
parda 
aylana muskulining 
tonusi
Oshadi (mioz) 
Pasayadi (midriaz) 
Ko’zning 
ichki 
bosimi 
Pasayadi 
Ko’tariladi 
Kipriksimon 
muskulning tonusi 
Oshadi 
(akkomodatsiya 
spazmi, 
yaqindan 
ko’rish) 
Pasayadi 
(akkomodatsiya 
paralichi, uzoqdan 
ko’rish 
So’lak bezlari 
Sekretsiya
Oshadi
Pasayadi
Yurak 
Ritm
Pasayadi 
(bradikardiya) 
Oshadi 
(taxikardiya) 
Bo’lmachalar 
qisqaruvchanligi 
Pasayadi 
Oshadi 
Atrioventrikulyar 
o’tkazuvchanlik 
Pasayadi 
(atrioventrikulyar 
blokadagacha) 
Yengillashadi 
Tomirlar 
Silliq 
mushaklar 
tonusi 
Pasayadi 
Traxeya, 
bronxlar 
Silliq 
mushaklar 
tonusi 
Oshadi 
Pasayadi 
Bronxial 
bezlar 
sekretsiyasi 
Oshadi 
Pasayadi 
Oshqozon 
va 
ichaklar 
Motorika 
Ekskretor 
bezlar 
Kuchayadi 
Kuchayadi 
Susayadi 
Susayadi 

---

- 231 -
Ayniqsa, pilokarpin bezlar sekretsiyasini oshiradi. U qorachiqni 
toraytiradi, ko’zning ichki bosimini pasaytiradi. Bundan tashqari, u 
akkomodatsiya spazmini chaqiradi. Shunday qilib, antixolinesteraz vositalar 
ta’sirida ro’y bergan hodisalar namoyon bo’ladi. Ularning o’rtasidagi asosiy farq 
shundan iboratki, pilokarpin ko’z mushaklarining m-xolinoretseptorlariga 
bevosita ta’sir ko’rsatsa, antixolinesteraz vositalar esa atsetilxolinesterazani 
bloklab, bilvosita ta’sir ko’rsatadi. Tibbiyot amaliyotida pilokarpin faqat 
mahalliy ko’z tomchilari ko’rinishida glaukomani davolashda qo’llaniladi. 
Zaharliligi yuqori bo’lganligi sababli parenteral qo’llanilmaydi.