O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Mehnatning o`quvchilarga tushunarli va ularning kuchlari etadigan bo`lishi
. 
Texnologiya ta’limi bo`yicha o`quv materialining mazmuni fan va texnika taraqqiyotining 
hozirgi darajasiga mos, shuningdeq o`quvchilarga tushunarli bo`lishi shart. Shuning uchun 
ko`pincha o`quvchilarning o`quv materialini o`zlashtirishlarini osonlashtiradigan va ularni 
ancha qiyin nazariy va amaliy masalalar bilan tanishtiradigan har xil metodlarga murojaat 
qilishga to`g’ri keladi. 
Bittagina misol keltiramiz. VII sinfda o`quvchilar tokarlik keskichining geometriyasi 
bilan tanishadilar, bu ish qirqish jarayonining fizik asoslarini tushunish uchun zarurdir. 
Ammo buning uchun sakkizinchi sinf o`quvchilari matematika va fizika bo`yicha zarur 
bilimlarga ega bo`lmaydilar. Shu sababli bu tema materialini quyidagicha ketma-ketlikda 
bayon qilish maqsadga muvofiqdir: 1) tokarlik keskichining qirquvchi qismi zubilo, arra va 
egovdagi kabi ponadan iborat bo`lsada, murakkabroq shaklda ekanini tushuntirish; 2) tokarlik 
keskichining qirquvchi qismi shakliii o`zgartirishga nima sabab bo`lganyni gapirib berish, 
konkret misollar bi-lan oddiy ponaga nisbatan keskich geometriyasidagi har bir o`zgarishini 
ko`rsatish kerak. 
Texnologiya ta’limi o`quvchilar tushunadigan va bajara oladigan bo`lishi haqida gap 
borganda nazariy ma’lumotlarnigina emas, o`quvchilar organizmlarga tushadigan jismoniy 
nagruzkalarni ham nazarda tutish lozim. Afsuski, hozirga qadar masalan, mazkur sinf 
o`quvchilari qanday qalinlikdagi po`lat, plastinkani kesa olishi yoki isklna tig’ining kengligi 
kancha bo`lishi kerakligi va hokazolarni ko`rsatib bera oladigan chuqur tadqiqotlar 
o`tkazilmagan. Shu sababli o`qituvchi charchashning tashqi alomatlarini kuzatib turishi va 
shunga ko`ra jismoniy nagruzkani boshqarib borishi lozim. 
O’quvchilarning individual xususiyatlari o`quv materialini, mehnat malaka va 
ko`nikmalarini o`zlashtirishlaridagina emas, balki mehnatga munosabatlarida ham namoyon 
bo`ladi. 
Uquv materialini o`zlashtirish qobiliyatlari bo`yicha o`quvchilar bir-biridan sezilarli 
farqlanadi. Buning sababi shO’qi, o`quvchilarning ba’zilari oilada, ba’zilari texnik 
to`garaklarda mehnatga birmuncha tayyorgarlik ko`radilar. Mehnat o`qituvchisi topshiriqlar 
tanlashda ana shularning xammasini hisobga olishi kerak. 
Amaliy ishni bajarish bo`yicha o`quvchilarni shartli ravishda uch gruppaga bo`lish 
mumkin. Birinchi gruppa o`z qobiliyatlariga to`la ishongan, o`zlari uchun yangi bo`lgan ishga 
ishtiyoq bilan kirishadigan, dastlabki qiyinchiliklardayoq o`zini yo`qotib qo`ymaydigan, 
o`qituvchidan yordam so`rashdan uyalmaydigan o`quvchilardan iborat bo`ladi. Bu gruppaga 
asosan oilada bir-muncha mehnat tayyorgarligi ko`rgan o`quvchilar kiritiladi. 
Ikkinchi gruppaga o`z qobiliyat va imkoniyatini etarlicha baholay olmaydigan 
o`quvchilar kiradi. Bunday o`quvchilar ozgina qiyinchilikka yo`liqish bilanoq o`zini yo`qotib 
ko`yadi. ishni to`xtatadi, o`qituvchiga yordam so`rab murojaat qilishga jur’at eta olmaydi. 
Bunday o`quvchilarga alohida ahamiyat beriy, ularda o`z kuchiga ishonch hosil qilish kerak. 
Bajarilgan topshiriqni baholashda o`qituvchi ularning ishlaridagi ozgina yutuqlarni ham aytib 
o`tishi lozim: shunday kilinsa, ular yanada tirishqoqliq, qat’iylik bilan ishlashga intiladilar. 
Mazkur o`quvchilarni amaliy ishlar bajarilayotganda e’tiborsiz qoldirib bo`lmaydi: o`z 
vaqtida quvvatlash, yordamga kelish; ularda topshiriqni uddasidan chiqishlariga ishonch xosil 
qilish kerak. 
Uchinchi gruppaga o`zining jismoniy mehnat qobiliyatini ortiqcha baholaydigan 
o`quvchilarni kiritish kerak. Bu xildagi o`quvchilar o`zlariga ishonadilar, ba’zilari 
maqtanchoqlik ham qiladilar. Ular har qanday ishning uddasidan chiqamiz deb hisoblab, 
birinchi gruppadagi o`quvchilarga o`xshab, har qanday yangi ishni ishtiyoq bilan 
bajarishga kirishadilar, ammo qiyinchiliklarga duch kelgach, ularni bartaraf etishga urinib 
ham ko`rmay, to`xtab qoladilar. Bu o`quvchilar o`zlari uchun qiyin ishdan ko`pincha aynib 
qoladilar, unga qiziqmay qo`yadilar. Uqituvchi bunday o`quvchilarga qiyinchiliklarni 
bartaraf qilishda yordam berishi kerak. Har qanday mehnat ham kuch, harakat, qat’iyatlilikni 

---

takozo etishiga o`zlarining shaxsiy tajribalarida qayta-qayta ishonch hosil qilgach, bu 
o`quvchilar ishga aktiv kirishadilar va o`zlariga nisbatan ancha tanqidiy munosabatda bo`la 
boshlaydilar.