O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Sistemalilik va izchillik prinsipi
. Uqituvchi texnologiya ta’limi jarayonida o`quv 
materialini ixtiyoriy ravishda emas, balki ma’lum qoidalarga asosan bayon qiladi. Chunonchi 
yog’och va metallga ishlov berishga doir o`quv materiali analiz qilinsa, bayon qilish asosida 
ishlab chiqarishning texnologik jarayoni yotishiga ishonch hosil qilish mumkin. Masalan, 
metallarga ishlov berish operasiyalari: rejalash, to`g’rilash, qaychi bilan qirqish, bO’qish, listli 
metall va simdan qilingan detallarni birlashtirish, qirqish, arra bilan qirqish, egovlash, 
parmalash, termik ishlov berish, rezbalar ochish tar-tibida o`rganiladi. Bu ishlab chiqarish 
sharoitida metallarga slesarlik usuli bilan ishlov berish tartibiga to`g’ri keladi. Shu sababli 
o`quvchilar faqat ba’zi slesarlik operasiyalarinibajarish malakasini egallab qolmay, slesarlik 
ishi texnologiyasi haqida ham muayyan bilimlar oladilar. 
Uquv materialini bayon qilishda uchraydigan ishlab chi-qarish texnologiyasidan 
birmuncha chetlanishlarning sababi soddadan murakkabga o`tishdek didaktik qoidani 
bajarishdir. Masalan, slesarlik texnologiyasida kesish operasiyasi to`g’rilash va bO’qish 
operasiyasidan oldin bajariladi. Ammo mehnat usullari mazmuni nO’qtai nazaridan kesish 
to`g’rilash va bO’qishga qaraganda ancha murakkabdir. Buning ustiga, mazkur operasiyalar 

---

almashtirilsa, kesishni o`rganishda o`quvchilar to`g’rilash va bO’qish operasiyalarini 
o`rganishida olgan ko`nikmalariga to`la asoslanish, tayanishlari mumkin. Aynan shu hol 
o`quv materialini sistemaga solishda hisobga olingan. 
Urta maktabdagi texnologiya ta’liming mazmuni haqida umuman gapiriladigan bo`lsa, 
bunda ham ma’lum ketma-ketlik va sistemalilikni qayd etish mumkin. 
Boshlang’ich maktab o`quvchilari ishlov berish nisbatan osonroq va turmushda 
tez-tez uchrab turadigan materiallarga ishlov berish usullari bilan tanishadilar. Sinfdan-sinfga 
o`tgan sayin o`quvchilar murakkabroq mehnat qurollari ishlatilishini, ko`p jismoniy kuch 
sarflash hamda psixik rivojlanishning yO’qsak darajada bo`lishini talab qiladigan 
materiallardan detallar tayyorlash usullardni o`rgana boradilar. Sekin-asta ular mashina 
mehnatiga, oldin sodda, keyinchalik murakkab mashinalarning qurilishini o`rganishga jalb 
qilinadi. 
Yuqori sinf o`quvchilari yog’och va metallga qo`l bilan ishlov berish usulidan hozirgi 
zamon universal stanoklarda ishlashga; o`quv panellarida elektr o`tkazgichlarni montajqi-
lishdan elektr taqsimlash shchitlari va priborlarini, elektr kuch ustanovkalarini va
priborlariny tiklash ishida qatnashishga o`tadilar.