Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

Qo’zg’atuvchi chuqur kesish.
Tuganak shakli o’zgargan yo’gon poya bo’lib uni 
ustida ko’zchalari kurtak poya ustida spiral shaklida joylashgani kabi joylashgan. 
Birinchi navbatda uchki ko’zchalari ko’karadi., boshqa ko’zchalarini ko’karishi 
sustlashadi yoki mutloq ko’karmaydi. Bu hodisani oldini olish va shu bilan birga 
ko’karadigan ko’zchalar sonini kuchaytirish, o’z navbatida tupdagi poyalar sonini 
ko’paytirishga tuganaklarni qo’zg’atuvchi chuqur kesish orqali erishish mumkin (8 
rasm). 
29- rasm. Kartoshka tugunagini qo’zg’atuvchi chuqur kesish. 
Bunda tuganak ko’ndalangiga butunlay ajratmasdan chuqur kesilib ikki bo’lak 
orasida 1-2 sm qalinlikda uloq (kesilmagan et) qoldiriladi. CHuqur kesish ekishdan 
oldin (qishda) bajariladi, bunda tuganakning uchki qismiga joylashgan ko’zlari 
ko’kargunicha urug’likni yuqori qismidan pastki qismi ajratiladi va kindik qismiga 
yaqin joylashgan ko’zlari ham o’simta beradi. Tuganaklarni chuqur kesish o’lchami- 
uzunligi 15-20 sm, kengligi 8-10 sm va to’rt tomonida 1,5-2 sm balandlikda bo’lgan 
taxtakachda kesish ham mumkin. 
Qo’zg’atuvchi chuqur kesilgan tuganaklar ekish oldidan bo’laklarga ajratilmaydi. 
Natijada uchki va kindik qismiga yaqin joylashgan ko’zalri ko’karib ko’p sondagi 

---

146 
poya hosil qilib yuqori hosil beradi. Toshkent QXI qo’zg’atuvchi kesish ta’sirida 
kartoshkani har xil navlaridan erta muddatda ekilganida gektardan o’rtacha 20-47 ts va 
kechkisidan esa 7-70 ts qo’shimcha hosil olish mumkinligini tasdiqlaydi. 
O’simtalarni sindirish.
Odatda, yozi ekish paytigacha saqlangan tuganaklar 
haddan tashqari ko’karib ketadi uni sindirib tashlash urug’ni ekishga tayyorlash 
choralaridan 
biri 
hisoblanadi. 
Bu 
sovitilmaydigan 
urug’lik saqlanadigan 
omborxonalarda – yozda yuqori harorat bo’lgan davrda kuzatiladi 
Kartoshka saqlanadigan xonalarni sun’iy sovitib, uni haroratini doim 2-3
0
S da 
saqlash qiyin. Yoz yaasli boshlanishi va urug’liklarni tinim davrini o’tib 
bo’layotganida haroratni 5
0
S ga ko’tarilishi tuganaklarni ko’karishiga sabab bo’ladi. 
Urug’lik tuganaklar o’simta hosil qilish uchun o’z oziq moddalarini sarflaydi, natijada 
u quvvatsizlanadi, ekishga yaroqlik va hosildorlik siafti pasayadi. Uzun o’simtali 
tuganaklarni ekish qiyin va bunda ko’pincha hosil kamayadi. SHuning uchun yozgi 
muddatda ekiladigan kartoshka o’simtasi sindiriladi. O’simtalar bo’yi 8-12 sm ga 
yetganda sindiriladi. Ko’pchilik hollarda o’simtalarni sindirish bir necha marta 
takrorlanadi. Tuganaklarda yangi o’simtalar hosil bo’lishi uchun ekishga 10-15 kun 
qolganda o’simtalar so’nggi marta sindiriladi. Bu nihollarni barvaqt va bir vaqtda hosil 
bo’lishini ta’minlaydi. 
O’simtalarni sindirish qanchalik ko’p o’tkazilsa tuganaklar shunchalik ko’p 
quvvatsizlanadi, siyraklanishi yeo’payib hosildorligi pasayadi. CHet el ma’lumotlariga 
ko’ra, o’simta bir marta sindirilsa kartoshka hosildorligi 8-10%, takroriyda – 13-15% 
va uchinchi marta sindirilganda esa – 23-25 foizga kamayar ekan. Bundan tashqari bir 
gektarga ekiladigan ko’karib ketgan kartoshka tuganaklarini o’simtalardan tozalash 
uchun 20 ish kuni sarflanar ekan. Bularni barchasi tuganaklar ko’karib ketishdan 
saqlaydigan chora-tadbirlar qo’llashni taqozo qiladi.